Bu web sitesinde yer alan tüm içerik ve görseller, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasası hükümleri gereğince izin alınmaksızın hiç bir şekilde kullanılamaz. Aksine davranışlarda bulunanlar için gerekli bütün hukuki yollara başvurulacaktır. BULGARCA DİLBİLGİSİ
1. Bulgarca alfabesi
2. İsimlerin cinsiyeti
3. Dişil adların oluşumu
4. Özne zamirleri
5. Olmak fiili
6. İsimlerin çoğul halleri
8. Asal sayılar
9. Belirli ve belirsiz edatlar
10. Sıfatlar
11. Sıfatların belirli edatları
12. Sıra sayıları
13. Doğrudan ve dolaylı nesne zamirleri
14. Bulgarca zamanlar sistemi 1.bölüm
15. Bulgarca fiillerin şimdiki zamanı –I Fiil çekimi
16. Bulgarca fiillerin şimdiki zamanı –II Fiil çekimi
17. Bulgarca fiillerin şimdiki zamanı –III Fiil çekimi
18. Kişisel olmayan biçim "има" and "няма"
19. İsimlerin hitap biçimleri
20. Olumsuzluk
21. Bulgarca fiillerin gelecek zaman biçimi
BULGAR ALFABESİ- БЪЛГАРСКАТА АЗБУКА
Bulgarcayı öğrenmeye başlamadan önce Bulgar alfabesini öğrenmeniz gerekir.
Bulgarca Kiril alfabesi ile yazılır. Aynı alfabe bazı değişikliklerle Rusça, Ukraynaca, Beyaz Rusça, Sırpça, Makedonca ve bazı Orta Asya Türki dillerde kullanılır.
Bulgar harflerinin her birini yeterince yakın bir biçimde telaffuz edebilmek için onun Türkçe eş değerini veriyoruz. Baştaki ilk derslerde her bir Bulgarca kelimenin ardından telaffuzunun fonetik transkripsiyonu verilecektir. Bu yüzden sembol isimli sütunda Latin harflerini kullanıyoruz.
ÜNLÜ HARFLER - ГЛАСНИ ЗВУКОВЕ
Bulgarcada 6 ünlü harf vardır. а, ъ, о, у, е, и
Bir ünlü harf vurguyla söylendiği zaman açıkça telaffuz edilmiş olur.
Vurgusuz olduğu zaman bazı ünlü harfler düşürülür. Daha kısa ve belirsiz olur.
Vurgusuz olduğu zaman hem a ve hem ъ aynı biçimde telaffuz edilir. Bazı yerlerde a ve ъ arasındadır. Araba kelimesindeki a sesi gibi…
Ъ ünlü harfi pek çok Türkçe kelimede vardır. “Kanıt” kelimesi; Ъ ünlü harfinin fonetik transkripsiyonun hem vurgulu hem de vurgusuz hali arasındaki farkı gösterir. “Kanıt” kelimesindeki (a) harfi Bulgarca ъ ve a ünlü harflerinin vurgusuz biçimini, kanıt kelimesindeki (ı) harfi de Bulgarca ъ ünlü harfinin vurgulu biçimini gösterir.
Vurgulanmadığı zaman Bulgarcanın o ve у harfleri, bazen Türkçedeki o ve u arasında telaffuz edilir.
e ve и ünlülerinin telaffuzu vurgulanmadığı zaman değişmez.
SESSİZ HARFLER- СЪГЛАСНИ ЗВУКОВЕ
Bulgarcada 3 tip sessiz harf vardır. Bunlara yumuşak, sert ve tınlayan sessiz harflerdir.
a) Yumuşak sessiz harfler: б-в-г-д-ж-з
b) Sert sessiz harfler : п-ф-к-т-ш-с-х-ц-ч-щ
c) Tınlayan sessiz harfler: л-м-н-р-й-ь
Bazı sessiz harflerin kelime içindeki konumuna göre telaffuzu değişir.
YUMUŞAK SESSİZ HARFLER - ЗВУЧНИ СЪГЛАСНИ
Her bir yumuşak sessiz harf, sert sessiz bir harfe karşılık gelmektedir.
Yumuşak sessiz harfler: б-в-г-д-ж-з
Sert sessiz karşılığı : п-ф-к-т-ш-с
Bir kelimenin sonunda olduğu zaman (örneğin хляб – hlyab), yumuşak sessiz harf kendisine karşılık gelen sert sessiz harf gibi (хляп – hlyap) olarak telaffuz edilir. Böylece б (b) harfi, п (p) olarak söylenir.
Yumuşak sessiz bir harf herhangi bir sert sessiz harften önce yer aldığı zaman: (örneğin: общ – genel) kendi karşılığı olan sert sessiz harf gibi telaffuz edilir. опщ. Щ (şt) sert sessiz bir harftir. Bu yüzden yumuşak sessiz harf olan б (b), sert sessiz karşılığı olan п (p) olur.
Örnekler:
в - ф - молив (kalem) - молиф (molif), всеки (herkes) - фсeки (fseki)
г - к - миг (an, moment) - мик (mik)
д - т - приход (gelir) - прихот (prihot), лодка (bot) - лoтка (lotka )
ж - ш - валеж (çağlayan) - валеш (valesh), бележка (not) - белешка (beleshka )
з - с - израз (ifade) - израс (izras), възпитание (eğitim) - въспитание (vaspitanie)
SERT SESSİZ HARFLER - БЕЗЗВУЧНИ СЪГЛАСНИ
Sert sessiz harflerin çoğunun karşılığı olan yumuşak sessiz bir harfi vardır. Karşılığı olmayan sert sessiz harflerin telaffuzu değişmez.
Sert sessiz harfler :п-ф-к-т-ш-с-х-ц-ч-щ
Karşılığı olan yumuşak sessiz harfler: б-в-г-д-ж-з
Sert sessiz bir harf, yumuşak sessiz bir harften önce yer aldığı zaman (örneğin: сграда – bina), karşılığı olan yumuşak sessiz bir harf gibi telaffuz edilir. Зграда. Г yumuşak sessiz bir harftir. Bu yüzden с (s)harfi, з (z) olur.
Başka örnekler:
т - д - сватба (düğün) - свадба (svadba)
TINLAYAN SESSİZ HARFLER - СОНОРНИ СЪГЛАСНИ
Bulgarcada tınlayan sessiz harfleri hatırlamak için kolay bir yol ламарина (lamarina) kelimesidir. й ve ь harfleri dışında hepsini içine alır.
Konumuna göre telaffuzu değişen tek tınlayan sessiz harf "л" dir.
e, и, ю ve я harflerinden önce geldiğinde “lif” kelimesinde olduğu gibi л yumuşak bir biçimde telaffuz edilir.
a, ъ, о, у harflerinden önce yer aldığında yada kelimenin sonunda a geldiğinde л kalın telaffuz edilir.
!!! й harfi (и кратко – kısa i) sessiz bir harftir. И sesli harfine benzemez.
Й yalnızca kelimenin başında o harfinden önce veya kelimenin sonunda sesli bir harften sonra yer alabilir.
район (rayon - bölge), майка (mayka - anne), пуйка (puyka - hindi), войник (voynik - asker), герой (geroi - kahraman) vb.
Й harfinin telaffuzu и sesli harfine benzemez, daha kısadır.
Örneğin: "майка" kelimesinde ай “ay” olarak telaffuz edilir. "пейка" (peika-peyke) kelimesindeki ей “ey” olarak telaffuz edilir. "мой" (moy - benim) kelimesindeki ой “oy” olarak telaffuz edilir.
ь (еr malık) harfinin kendine ait bir sesi yoktur. Onun görevi bir sessiz harfi yumuşatmaktır. Yalnız o - ьо (yo) kombinasyonunda kullanılır. Ьо kombinasyonu йо (yo) ile aynı biçimde telaffuz edilir.
Farkı ise: Ьо yalnız sessiz harften sonra kullanılır. шофьор (shofyor - sürcü), Кольо (Kolyo –erkek ismi). Йо ise kelimenin başında ve sesli bir harften sonra kullanılır. Йордан (Yordan – erkek ismi), майор (mayor – Belediye Başkanı).
"ио" kombinasyonu Bulgarca’da yoktur. (Fransızca kökenli kelimelerde kullanılır) ve iki ayrı sesli harf gibi telaffuz edilir. Örneğin: камион (kamyon - ka-mi-on - 3 heceli).
BİLEŞİK SESLER - СЪСТАВНИ ЗВУЦИ
ю ve я harfleri bileşik sesleri temsil eder. Her ikisi de bir sessiz ve bir sesli harfin bileşimidir.
ю=й+у (yu)
я=й+а (ya) or й+ъ (ya)
Bulgar alfabesi ( John kelimesinde olduğu gibi) "j" sesini temsil eden bir harfe sahip değildir. Bu sesi ifade etmek için "дж" harfleri kullanılır. Örnek: Джон.
VURGULAMA - УДАРЕНИЕТО
Vurgu sadece telaffuz için değil, aynı zamanda anlam açısından da çok önemlidir.
Kötü haber şu ki: Bulgarca’da vurgulama yeri için bir kural yoktur. Her bir kelime ayrı bir şekilde ezberlenmelidir.
Burada Bulgarca her bir kelimenin içindeki vurgu yeri; onları düzgün bir biçimde öğrenilmesine yardımcı olmak üzere altı çizili sesli harf ile verilmiştir.
Bazı kelimelerde vurgunun yeri kelime şeklinin değişmesiyle: tekilden çoğula yada belirlilik tanımı eklenmesine göre değişebilir.
нещо (neshto - birşey) - неща (neshta -şeyler)
пeсен (pesen – bir şarkı) - песента (pesenta – o şarkı )
Vurgu yerinin değişmesine göre manası değişen kelimeler vardır.
Örnek:
вълна (vъlna - yün) - вълнa (valnа - dalga)
завет (zavet - lee, korunak) - завет (zavеt - miras)
роден (roden - yerli) - роден (rodеn - doğum)
CİNS İSİMLER – РОД НА ЪЩЕСТВИТЕЛНИТЕ
Bulgarcada isimlerin dilbilgisi açısından cinsiyet durumu: eril, dişil ve nötür olmak üzere üç şekildedir.
I. Eril - мъжки род (м.р.)
Sessiz harf ile sona eren isimler genellikle erildir.
мъж (mıj - adam)
град (grat - şehir)
брат (brat – erkek kerdeş, birader)
език (ezik - dil)
İstisnalar:
Erkek kişileri belirten tüm isimler, kelime sonuna bağlı olmaksızın erildir.
1. -a harfiyle biten isimler– баща (bashta - baba).
2. -я harfiyle bten isimler– съдия (sadiya - yargı).
3. -o ile biten isimler– татко (tatko – babacığım), дядо (dyado - dede), чичо (chicho - amca).
4. –e ile biten isimler– аташе (attache-ataşe).
-и ile biten bazı isimler de erildir. Örneğin: Ay isimleri– януари (yanuari - Ocak), февруари (fevruari - Şubat), vb. Çünkü месец (mesetz - ay) kelimesi erildir.
II. Dişil - женски род (ж.р.)
-a or –я sesli harfleriyle sona eren isimler genellikle dişildir.
жена (jena - kadın)
бира (bira - bira)
земя (zemya – yeryüzü, toprak)
стая (staya - oda)
идея (ideya - idea)
İstisnalar:
Sessiz harfle sona eren bazı kelimeler dişildir. (Genellikle soyut isimler) - вечер (veçer - akşam), пролет (prolet - bahar), младост (mladost - gençlik), радост (radost - çoşku).
Bir ipucu: Genellikle bir heceden daha fazla olan ve –ост ile sona eren kelimeler dişildir.
III.Nötr - среден род (ср.р.)
1. -o ile sona eren kelimeler genellikle nötrdür. - село (selo - köy), дърво (darvo - ağaç), писмо (pismo - mektup).
2. -e ile sona eren kelimeler genellikle nötrdür. - дете (dete - çocuk), море (more - deniz), училище (uçilişte - okul)
3.-и, -у, -ю ile sona eren bazı isimler (genellikle Bulgarcadaki yabancı kelimeler) de nötrdür. - такси (taksi - taksi), бижу (bijyu - mücevher), меню (menyu - menü).
!!! Bulgarlarlar genellikle yabancı kelimeler yada isimlerin cinsiyet durumunu fonetik olarak ses yapısına göre belirler.
Örneğin, Bir restoranda bira sipariş etmek için şöyle söylemek zorundasınız:
Една бира, моля (edna bira, molya – bir bira lütfen)
“Bir” rakamını dişil şeklinde kullanmalısınız. Çünkü “bira” kelimesi Bulgarcada dişildir.
Eğer belirli bir ticari ürünü sipariş etmek istiyorsanız şöyle demelisiniz:
Една Каменица – dişil, çünkü Kamenitza kelimesi (Bulgar ticari markası) a harfiyle sona ermektedir.
Една Стела Артоа – dişil, çünkü Stella kelimesi a harfiyle sona ermektedir.
Един Хайнекен – eril, çünkü Heineken kelimesi sessiz harfle sona ermektedir.
Özet:
Bulgarcada her bir cins isim kendi cinsiyet durumunu gösterir. Bu düşünce her bir cins ismin canlı bir yaratıkta olduğu gibi doğal olarak cinsiyete sahip olduğunu göstermektedir.
мъж (adam), баща (baba) ve чичо (amca) gibi kelimeler erildir ve жена (jena - kadın), майка (mayka - anne) ve леля (lelya – hala, teyze) gibi kelimeler dişildir.
Ne yazık ki, çoğu durumda bir kelimenin manası ipucunu kullanarak ismin cinsiyetini öngörebilmek için bir yol yoktur.
Örneğin: nötr olan cinsiyet sadece eşya yada hayvanlar değildir. момиче (momiçe - kız), момче (momçe - oğlan), дете (dete - çocuk) gibi kelimeler de nötrdür.
Aynı zamanda маса (masa - masa) dişildir ve стол (stol - sandalye) erildir. Bu yüzden her bir kelimenin cinsiyeti de ezberlenmek zorundadır.
DİŞİ İSİMLERİN KURULUMU - ОБРАЗУВАНЕ НА СЪЩЕСТВИТЕЛНИ ОТ Ж.Р.
Bulgarcada bir çok eril isimlerin dişil bir karşılığı vardır. Bunlar şu şekilde kurulabilir:
1. Meslek ünvanlarında eril isme –ка sone eki eklemek suretiyle:
учител (uçitel – öğretmen) / учителка (uçitelka – bayan öğretmen)
продавач (prodavaç - satıcı) / продавачка (prodavaçka – bayan satıcı)
готвач (gotvaç – aşçı) / готвачка (gotvaçka – bayan aşçı)
директор (direktor, yönetici) / директорка* (direktorka – bayan yönetici)
лекар (lekar - doktor) / лекарка* (lekarka – bayan doktor)
* Bu durumlarda meslek ünvanlarında sıklıkla eril isim hem erkek hem de bayanlar için kullanılır.
Örneğin: министър (ministır, hükümet üyesi bakan ), професор (profesör), съдия (yargıç), инженер (mühendis), шофьор (şoför) vb.
Bazı isimler dişil isim haline getirildiğinde değişime uğrar.
ученик** (uçenik – erkek öğrenci) / ученичка (uçheniçka – kız öğrenci)
работник (rabotnik - işçi) / работничка (rabotniçka – işçi kadın)
внук (vnuk – büyük oğul) / внучка (vnuçka – büyük kız)
–ка son eki eklenmeden önce kelime sonundaki –к harfinin –ч ‘ye dönüşmekte olduğuna dikkat ediniz.
**Bulgarcada öğrenci için farklı kelimeler vardır. İlköğretim ve lise için ученик – ve Üniversite öğrencisi için студент kullanılır.
2. Eril isme –ица son eki eklemek suretiyle:
Bazı özel meslek ünvanları için:
цар (tzar *) / царица (tzaritza)
крал (kral - kral) / кралица (kralitza – kıraliçe)
певец** (pevetz - şarkıcı) / певица ** (pevitza – bayan şarkıcı)
*Цар ve царица Ortodoks hristiyan ülkelerde en üst yöneticilerdir.
**Düzensiz kurulum: eril isme (певец), –ица eklenmesinden önce –ец son eki düşer. (Певица olur)
Hayvanlar için:
Erkek /
Dişiлъв (lъf - aslan) / лъвица (dişi aslan)
гълъб (gъlap – güvercin) / гълъбица (galabitza)
тигър* (tigar - kaplan) / тигрица (tigritza)
орел* (orel - kartal) / орлица (orlitza)
Dişil ismin son hecesindeki (-ъ, -е) sesli harflerinin düştüğüne dikkat ediniz.
3. Eril isme –иня son eki eklemek suretiyle:
бог (bog - Tanrı) богиня (boginya - Tanrıça)
4. Bazı hayvan isimlerinde dişil biçim ana formdur.
котка (kotka – kedi) / котарак (kotarak – erkek kedi)
мечка (meçka – ayı) / мечок (mechok – erkek ayı)
овца (oftza - koyun) / овен (oven – koç)
лисица (lisitza – tilki) / лисугер (lisuger – erkek tilki)
сърна (sarna – karaca) / сръндак (srandak – erkek karaca)
патка, патица (patka, patitza - ördek) / паток (patok – erkek ördek)
-Devam edecek. -
