Topic: Bir gazete haberi: Türkleşmiş pomaklar

[Ziyaretçi]

saroz x ben selanik vodinadan nüfüs mübadelesi ile Türkiyeye göç eden pomaklardanım Vodina yazısını görünce duygulandım

[bello]

ben selanik karacaova lıyım.selaniklileri görmek ne güzel 

[bogutevolu]

@muglu

değerli muglu
cevabım 41 numaralı ve 9 temmuz 2008 tarihli mesajınıza:

Kusura bakma yazımı önce sadece alıntı yaptığınızı sanmıştım. Halbuki en sondaki sizin küçük mesajınızı fark edebildim.  Benim Toplumlar durağan değil diye başlayan mesajıma en son aynı fikirde olmadığınızı belirten cevabınızı elbette sizin kişisel yargınız olarak saygı ile karşılarım. Ama kararınızı veriniz biçimindeki tavsiyenize karşı sizi aydınlatmak isterim. Yazılarım çoğunlukla uzun olduğundan ve slogan düzeyinde düşünmek benim işim olmadığından yazının vermek istediği mesajı size özetleyeyim. Ben bu sitenin ve önceki pomaknet sitemizdeki tüm yazılarımda kimlik aıdımızın pomak olduğunu, pomakların hem türk hem de bulgar natsiyasından farklı başka bir kültür formu olduğunu, bağımsız olduğunu, şuna yada buna eklemlenerek yok edilme çabalarına şiddetle karşı olduğumu her sefer deklare etmişim.

Zaten bunu ifade eden cümle olan: "Nie sme prosto Pomatsi" cümlesi işte benim çoktan vermiş olduğum  kararımı en güzel biçimde özetliyor. BİZ SADECE POMAKIZ.. Başka bir şey değil... Pomaklık: Dil itibariyle türklere benzemez, Kültür itibariyle slav ortodoks bulgar kültüründen-bana göre- çok ayrı ve kendine özgüdür. Onun adı Bulgar kültürü değil, Pomak kültürüdür.. 

[bogutevolu]

Yazılarımda Pomak kültürüne etken olan iki ana değişim sürecini vurgulamaktayım. Bu iki süreç şudur: Türkiyedeki pomakların türkleşmesi ve Bulgaristandaki pomakların bulgarlaşmasıdır.  Sosyal süreçlere karşı çıkmak çok zordur. Türkiyede pomaklar üzerinde sistemli bir asimilasyon çabası bize göre yoktur.  Bulgaristana gelince zaten Anadoluya geliş sebebimizi bizim 100 yılı aşkın bir süredir pomaklar üzerinde uygulanan asimilasyon ve baskılardır.

1989 yılından itibaren başka bir süreç başlamıştır. Bu sürecin özelliği Pomakları iki yönlü bir baskı altına almaktır.

Bir yönüyle pomak kelimesinin anlamları üzerinden bu kelimenin bulgar dilindeki aşağılayıcı anlamalarını kullanarak halkımızı pomak tanımından soğutmak ve bunun yerine Bulgaro-Muhamedan kelimesini kabul ettirmektir. İlginç olan Bulgar müslümanı tanımını dahi uygun bulmuyorlar. Yani  siz osmanlı zamanında zorla müslüman yapılmış olduğunuzdan şimdi tekrar eski imancınıza dönün diye bir sürü dalavere çeviriyorlar. Onlardan bir tanesi pomaklığını inkar edip hristiyan olan Boyan Sarıev'in hristiyanlaştırma çabalarıdır. Özetle der ki Bizim bulgarlar ile tek ayrılığımız sadece dindir. Yani İslamiyeti bırakırsak Bulgarlar ile aramızda hiç bir fark kalmaz der.

Neyse.  Diğer yönden eski dönemde yaptıkları gibi pomakları sürekli aşağılamayı bırakıp bu sefer siz en temiz bulgarlarsınız diye propagandalarına devam ediyorlar.

Her iki durumda amaç; halkımızı pomak kavramından soğutmak ve bizi kendileri içinde eritmektir.

[tatanga]

kızılderelilerin bile türk olduğunu savunanlar varken türk oğlu türk pomakları tartışan bilimadamı gazeteci vs. kınıyorum

[bogutevolu]

6. ve 8. yüzyıllar arasında Tuna nehri ile Balkan sıradağları arasında hüküm süren 1.Bulgar devletini türk kökenli Proto-Bulgarlar ile Doğu slavları kurmuştur. Devleti 2 asır boyunca Bulgarlar yönetmiş ancak nüfusun çoğunluğunu oluşturan slavlar içinde asimile olmuştur.

2.Bulgar devletini Kumanlar kurmuş olmasına ve son Bulgar çarı İvan Şişman'ın da Kuman asıllı olmasına rağmen bilindiği gibi devlet ve halkın Kuman dil ve kültürü ile bir alakası yoktur. Kumanlar da sonuçta otodoks hristiyan bulgar milletinin bir parçası olarak asimile olmuşlardı.

Bunun gibi Balkanlara ve Orta Avrupaya gelen 7 Türk boyu da bir dönem hüküm sürdükten sonra dominant dil ve kültür toplulukları içinde asimile olmuşlardır. Bunlar içinde kısmen az sayıdaki bazı grupların asimile olmadan Osmanlı dönemine eriştikleri tarihçiler arasında tartışma konusudur.

Burada vurgulamak istediğim husus: Orta Avrupa ve Balkanlarda genetik miras olarak Türk izleri mevcutsa da dil ve kültür açısından varlığını koruyamamışlardır. Burada önemli olan husus etnik köken ile ulus bilincinin her zaman birbiriyle örtüşmediğidir.  İkinci önemli bir kural: Ulusların öyle iddia edildiği gibi tek bir kökene indirgemeye çalışmanın -saf ulus iddialarının- gerçekdışı olduğudur.

Bu anlamda Bulgar ulusu da sadece proto-bulgarların slav çoğunluk içinde erimesiyle oluşan bir topluluk olmadığı ve bu karışımın daha geniş yelpazede bir çok etnik bileşimden oluştuğu, ancak bütün bu unsurların zaman içinde öğütülerek tek bir çatı altında toplanmasından ibarettir.

Milletleşme süreçleri tüm dünyada aynen böyledir. Türkiyede de durum bundan farklı değildir.

Rodoplar bölgesine de tarih boyunca bir çok etnik topluluk gelmiştir. 6.yüzyıla kadar Trakların yurdu iken bu asırdan itibaren bölgeye slavların gelmesiyle eski kültür asimile olmuştur. Rodoplara yerleşen slavlar ise Güneydoğu slavlarından Smolyani, Mirvatsi ve Draguviti klanlarıydı. Smolyaniler Rodoplarda, Mirvatsiler Batı Trakya'da ve Draguvitiler ise Vardar Makedonyasında ağırlık kazanmıştı. Bu slav kabileleri Bizans ile Bulgar devleti arasındaki tampon bölgeyi oluşturduğundan kısmen özerk konumda idiler. Ancak yaklaşık 2 asırlık bir süreç sonuda bu slavlar da kuzeyde uluslaşmış olan bulgarlar içine eklemlenmiştir. Yani onlar da zaman içinde bulgarlaşma süreci yaşamışlardır. Bugün yapılan araştırmalar ve bir çok tarihsel kaynak Pomakların bu ilk köken oluşumunun izlerini göstermektedir.

Pomak kavramının ilk önce Kuzey Bulgaristandaki Lofça bölgesinde ortaya çıkmalarına bakarak Lofça Pomakları arasında Kuman izlerinin Rodoplardaki Pomaklardan daha belirgin olması imkan dahilindedir. Ancak Rodoplardaki Pomakların ise bu sıfatın daha sonra onlara da yaygınlaştırılması ve bir kısım Rodop pomaklarının kendilerine Ahren yada Aren demelerinin ardında başka gerçeklerin olması gerekir.

Ben Aren yada Ahren kavramının kaynağının Kilise kayıtlarında aranması gerektiğini düşünüyorum. Kilise kaynaklarının oradaki müslümanları Aren olarak tanımlaması Kilise teolojisine göre kaynağı şudur: İbrahimin ilk eşi Sare'nin çocuğunun olmamasından dolayı ona çocuk doğurması için Hacer isimli köleyi cariye olarak almasına izin veriyor. Hacer'den İsmail isimli çocuk doğuyor. Ancak daha sonra Sare de bir çocuk doğuruyor. Ona İshak adı veriliyor. Bu durumda iki eş arasında Sare'nin Haceri kıskanması nedeniyle geçimsizlik baş gösterince Hacer ve oğlu İsmail bugünkü Mekke bölgesine getirilp bırakılıyor. Buraya Yemenden gelen Araplar gelip yerleşince bu iki nesil burada karışmış oluyor.

İşte bu olay Kilise teolojisinde Hristiyanların özelde Araplara genelde müslümanlara bakış açısının özünü oluşturuyor. Yani işin sırrı asıl eşin çocukları ile cariyenin çocuklarının eşdeğer sayılmaması iddiasıdır. Yani "Haceri" kavramı Hacerin çocukları anlamıyla küçümseme ve aşağılama anlamında kullanılmıştır.

Rodoplardaki bir kısım müslümanlara Haceri denilerek küçümsenmeye çalışılmıştır. Ancak burada Haceri kavramı ile kastedilen buradakilerin Arap kökeni mi yoksa sadece Müslüman oluşları mıdır ? Bunun araştırılması gerekir.  Çünkü yine benzer bir biçimde Bulgarların Peçeneklere İsmaili dedikleri de kaynaklarda vardır. İsmaili yani İsmailin çocukları yada İsmailin yandaşları demek. Yani Kilisenin müslüman olanlara önyargısını gösteriyor.

Batı Trakyadaki bazı köylerde arap geni bulunduğuna dair iddiaları ancak bunun gerçek anlamda bilimsel bir veri olması kaydı ile önemserim. Ama bu konu ancak genetik miras kalıntısı olarak bir değer ifade eder. Aynı biçimde Pomakların içinde türk genetik mirasının bulunduğunu kabul ediyoruz. Ama genetik miras başka şimdiki etnik, kültürel aidiyet bilinci başka bir şeydir.

Deriz ki: Hiç bir ulus yada topluluk saf değildir. Belli bir bölgede yaşayan insanlar farklı etnik kökenlerine rağmen geçen asırlar içinde bütünleşirler. Sonunda ortaya başlangıçtaki dil ve kültürlerinden farklı başka bir oluşum ve karışım ortaya çıkar. Bu anlamda Pomakların şimdiki bulgarlar ile birebir  özdeş olmadığını düşünüyorum. Çünkü Rodopların tarihi ile Kuzey Bulgaristandaki asıl Bulgar devletinin tarihi her zaman beraber gitmemiştir.  Pomak oluşumunun asıl tohumu olan Smolyaniler bile 7.yüzyıldaki geldikleri halde kalmamışlardır. Yöredeki diğer unsurlarla karışmıştır.

Osmanlı kaynaklarında Bulgar olarak adlandırılan ve müslüman olanların da daha geniş bir perpektiften değerlendirilmesi gerekir. Çünkü Osmanlı kaynaklarının belirttiği gibi Bulgarların bir kısmının müslüman olarak Pomaklaşma süreci de aynen önce yaşanmış bulgarlaşma süreci gibi gerçek bir süreçtir. Pomakların çoğunluğu açısından müslümanlaşma süreci 16.yüzyılın başında başlamış ve bir asır içinde tamamlanmıştır. Ayrışma süreci Osmanlının Balkanları fethetmesiyle başlamış olmasına rağmen ilk Pomak tanımı kaydı tarihe 19.yüzyılda düşülmüştür.

Bunu da kaynağı kilise bakış açısından Pomaklara karşı ortodoks hristiyan bulgarların aşağılama amaçlı tanımlamalar geliştirdiğini yani Pomaklara karşı gizli bir propaganda savaşı yürüttüğünü gösteriyor. Bu propaganda savaşı Bulgar Komita hareketlerinin başlamasıyla kanlı bir trajediye dönüşecektir. Bu trajedinin sonucu Balkanlarda Pomaklar ayrı bir tanım altında ifade edilen bir halk olarak tescil edilmiştir.

[bogutevolu]

Anadolu'da gezinen misyonerlerin gündemini Pomaklarla ilişkilendirmeniz bize ne yarar sağlayacak?

Rodoplardaki bir kısım Pomaklar kendilerini Aren yada Ahren olarak adlandırıyor. Pomakça demiyor Arenskiy diyor. Konu bu bağlamdadır. Misyoner konusu farklı bir boyutta değerlendirilmelidir.  Türkiyede maalesef tek tük kendi eski dininin hristiyan olduğunu öğrenmiş (!??) pomak gençler daha başka bir sürü sebepler altında misyoner propagandalarına kaymaktalar. Ben başkaları ne der bilmem ama Pomak kavramının en önemli bileşenlerinden başta gelenin islamiyet olduğu düşünüyorum. Hristiyanlığa döndüğü halde hala kendini Pomak olarak tanımlayan varsa buyursun söylesin. Çünkü annesi babası hala müslüman iken hristiyan olan ve papazlık yapan birisine göre Pomaklar ile Bulgarlar arasındaki tek ayrılık İslam dini olduğundan bırakın islam dinini ayrılık ortadan kalksın der. Evet İslamiyet gidince Pomaklık diye bir şey kalmıyor.

[ramize]

Evet İslamiyet gidince Pomaklık diye bir şey kalmıyor.

Dini açıdan Hristiyan bir ülkede pomaklık bir farklılık yaratır .
Müslüman bir ülkede pomak olmak bu kriterlere göre anlamsızlaşacak.
Her iki durumda da dediğiniz gibi; "pomaklık kalmayacak".
Bu yüzden Pomak isminin nereden geldiğine yönelik araştırmalar sırasında bu tür kurgulamalara çok dikkat etmemiz gerektiğini düşünüyorum.

[daylek]

evet bu noktada bende bişey sormak istiyorum; trakya da ki pomakların pekçoğu geleneklerini nerdeyse hiç denecek kadar sürdürüyolar ancak müslümanlar e madem müslümanlık bu kadar belirleyici kültürel anlamda diğerlerinden hiç bir farkları olmasada hala pomaklar yani bundan kastım pomak gibi yaşadıkları. öylemidir bence bu noktada kültürel ögeler kalmadığında ne kadar müslüman olurlarsa olsunlar bir araptan hiç bir farkları yoktur onlarda müslüman dimi? çok uç noktalardan örnek verdim ama düz mantıkla bile gidildiğinde durum bunu gösteriyor. yani bence türkiye için geçerli bir kriter değil.   

[bogutevolu]

İki tane örnek vermiştim. Birisi Bulgaristanda bize pomak denmesinin ana kaynaklarından birisi hristiyan bulgarların bize müslüman olduğumuz için (ayrıca Osmanlı tarafını tuttuğumuz için) bize pomak demişlerdir.
ikinci örnek ise Türkiyeden şu anda tek bir örnekten başka örneği var mı bilmiyorum ama Türkiyedeki bazı misyonerler herkese kanca atmak için her birinin kendine ait özelliklerini kullanma eğilimindeler. Pomak gençlerine de siz zaten şöyle idiniz diyerek propaganda yapıyorlar. O konuda dikkat çekmek istedim.

Diğer örnek de Bulgaristanda sürdürülen yeniden doğuş sürecinin özü aslına dönmek sloganı altında hristiyanlaştırmaktır. Bu propagandalar hem kırallık döneminde hem  de komünist dönemde baskı ve şiddetle yürütüldü. Şimdi ise ortaya bir papaz çıktı. Bunlar çok cazip imkanlar vaad ederek Pomaklar üzerinde çalışıyorlar. Galiba 1000 civarında Pomakı hristiyanlaştırmış durumdalar. İşte bunlar der ki: Pomakların Bulgarlar ile köken, dil ve kültürü aynıdır. Aradaki tek fark dindir. O yüzden hristiyan olun ve aradaki ayrılık kalksın derler. Bir kısım Pomaklar  muhtemelen toplumda negatif ayrımcılıktan kurtulmak, daha iyi koşullarda yaşayabilmek ve en önemlisi artık baskı görmemek için bu yöne kaymaktalar. 

İşte bu nedenle halen Pomak olduğunun bilincinde olan ama hristiyan olan kimse var mı ? Bunu hep merak etmişimdir. Şimdi birisi ben hem Pomakım hem de hristiyanım dese; benim onun bu tanımına saygı duymaktan başka bir tavrım olmaz. Ama genelde görülen odur ki: hristiyanlaştırma faaliyetlerinin asıl hedefi Pomak halkını Bulgarlaştırmaktır.

Ben ancak kendi düşünce ve yorumlarımı ortaya koymaktayım. Kimsenin yerine düşünmüyorum. Herkesin düşüncesi değerlidir. Gerçek olay ve örnekleri ortaya koymak ve gerçek yorumlara ulaşmak için herkesin katkıda bulunması ve bir konsensüs sağlanmasına çalışıyoruz.

[daylek]

birşeyler söylemek istiyorum lütfen mazur görün bu konunun çok üstüne gidiyorum ama canımı çok yakan bir konu bu, çünkü eğer pomak kültürü hakkı ile yaşatılabilmiş olsaydı bu kaygıları hiç gütmezdik sanırım yani bogutevolu nun bahsettiği misyonerlik yada pomaların tek ayrıldığı noktanın müslümanlık olduğu kaygılarını evet söylediğiniz gibi pomakların şu anki görünen hali tamda anlattığınız gibi ve misyonerlik faaliyetleri onları yutmaya çalışan bir kaos aslında ancak bi düşünsenize bu geçler gerçekten kültürlerini bilseydi ve yaşatabilseydi sizce yine bu kadar büyük risk taşırmıydı dinin elden gidiyor olması endişesi sanırım taşımazdı o yüzden lütfen kimse yanlış anlamasın ancak sıkı sıkıya korunması gereken unsurlar dinle ilgili değil kültürle ilgili olmalı. gençlere ve pomak kitlelere bu anlatılabilmeli bu yolda adımlar atılabilmeli. çünkü misyonerlerle ilgili aynı riskler farklı müslüman topluluklar içinde geçerli ancak bizdeki kadar büyük değil nedeni bizim kültürümüzü unutup çok farklı alanlarda kendimizi arıyor olmamızdır. çok üzgünüm ama ben kabullenemiyorum hristiyan olan bir pomak pomak değildir yargısını. ve bu ayrımı müslüman pomaklar sürdürdüğü sürece hristiyan olan pomaklarda kültürlerini bırakıp hristiyanlığa sarılacaktır sanırım bu konuda yanlış düşünmüyorum son derece insancıl bir kaygı benimkisi.

ve ayrıca bogutevolu ben dedemden daha önce defalarca duydum hristiyan olupta pomak olduğunu ve pomak kardeşlerini kucaklayan akrabalarım olduğunu. tabi şu anda durum tam olarak nasıldır yine de bilmiyorum çünkü bu çok seneler önceydi ve umut ediyorum hala öyledir diye.

[bello]

                @daylek
bazen kendinle çelişiyorsun gibi geliyor. pomaklık dinle değil kültürle yaşatılsın diyorsun. davut ismi davudof olduktan sonra o kişinin pomaklıkla kültürel bağı nerde kalacak. isimlerimizde bu kültürün bir parçası değilmi? bu gün hıristiyan olan yarın benim aslım bulgar demezmi? bence pomakların hem dinini hemde kültürünü koruması gerekli. 

bak senin bile akrabaların durumu hakkında şüphelerin var.

[bogutevolu]

Pomaklık bir kültürel kimlik aidiyetidir. Pomak olarak bizim bulgarlar ve türkler ile benzerlik ve farklarımız vardır. Dinsellik bu kültürün ancak bir kısmıdır. Yoksa konuyu din elden gidiyor bağlamında ele almıyorum.

Sorunun iki boyutu var. Türkiyede Pomaklar yani eski pomaklar nedense (Bunun çok derin sosyal-psikolojik kökleri var) kendi kültürlerini koruma ve çocuklarına nakletme kaygısı taşımadılar. Yeni yetişen nesillerin elinde sadece Pomak kimlik bilinci kaldı. Dil, gelenek ve kültürel ögelerin çoğu erozyona uğradı. Bu durum şimdi yeni nesil pomaklar arasında bir kimlik çatışması oluşturmaktadır. Bu çatışmayı hissetmeyenlerin bizi anlaması mümkün değildir.

Diğer yandan Bulgaristanda kalan Pomakların (bunun içinde bizim akrabalarımız da var) bir kısmı daha çok Orta Rodoplar ve Smolyan bölgesinde ise isimler değişmiş. Bununla kalsa iyi.. Bir kısmı ise kimlik farkı krizini yaşamamak için bulgarlaşma ve hristiyanlaşma yoluna sapmıştır. Bu nedenle bir anlamda Pomaklığın en önemli unsurunun islam dini olduğu önermesini öen sürdüm. Eğer hristiyan olmasına rağmen hala pomaklık kimliğini taşıyan ve kendini bulgar hissetmeyen varsa, bu durumda islam dininin pomaklık açısından tek belirleyici faktör olmadığı anlaşılacaktır. Ancak görünen odur ki genellikle isimlerin değiştirilmesi ve hristiyanlaşma Pomak ile bulgar arasındaki psikolojik sınırları yıkmış oluyor. Dolayısıyla yeni nesiller kendini "adıyla ve diniyle bulgar" biliyor. Yani Pomaklık aidiyet bilinci bu kesim için buharlaşıp Bulgarlaşma sonucunu veriyor.

Bu yargının değişmesi için sitemizdeki pomak hristiyanlar varsa bu durumu kendi kişiliğinden örnekseme yapmak suretiyle bizleri aydınlatmaları gerekir.

Evet bize iki seçenek gösteriliyor. Ama bu seçeneklerden hiç biri Pomak olarak varlığını sürdürebilmek değildir. Sorun burada.. Onun için bu konuları tartışıyoruz. Ve galiba daha çok tartışılacak. Zira can çıkmadan ümit kesilmez. Bizimkisi o hesap.. Sanıyorum bunu sizin gibi arkadaşlar çok iyi anlıyor. Ama maalesef yeni nesil pomak gençlerinin önemli bir kısmı bu derdi her halde taşımıyorlar ki, yüzlerce üyemiz olmasına rağmen çoğunun bu siteye hiç bir katkısı yok..

Sen yanmasan, ben yanmasam. nasıl çıkacak karanlıklar aydınlığa..
Eğer uyarsa anlatmak istediğim bu.. Derdi olmayana neyi anlatacaksın ki...

[daylek]

hayır bello ben kendimle çelişmiyorum sadece bir insanım ve her nekadar benimde insanlık adına hatalarımda olsa, ben insanları özde çok seviyorum benim bütün sevgim insana ve insanların sıkıntısına dönük bu yolda çok hatalar yaptım ama artık elimden geldiği kadar yapmaya çalışıyorum.

ben hayatım boyunca ırk, din, dil...vs pek çok neden yüzünüden çok küçük yaşlarda çok acı çektim ve aslında kültürlerin yaşatılması konusunda kesinlikle çaba sarfedilmesi gerktiğine inanıyorum ve insanlık tarihinde bu kültürler muazzam bir zenginlik tir bunu düşünüyorum ve sadece insanlık adına bile olsa elden ne geliyor ise yapmaya çalışılması gerektiğini düşünüyorum. ama gelin görün ki çektiğim acılar hep din, dil ve ırk yüzündendi aslında bunları korumaya çalışmama ve korunması gerektiğine inandığım halde.
insan denen yaratğın ütopik bir düşünce olduğunu söyleseniz bile içindeki nefreti kenara bırakıp biribirini kucaklaması gerektiğini düşünüyorum. çıkarlardır insanları birbirine düşüren ve insanları kalıplara sokarak onaları yok etmeye çalışan pek çok kültür bu yüzden zebil ziyan olmuştur yok olmuştur bu bana çok acımasızca geliyor ve gerçekten insan olanada yakışmıyor.
benim isyanım bundan dolayıdır insanların kalıplara sokulup bölünüp parçalanmaması içindir ve abicim sen müslüman pomak olarak seni ne kadar kucaklayıp abi diyebiliyorsam hristiyan bir pomak abimide okadar kucaklayabilirim.

çünkü ben önce insanım sonra da bir pomak ve pomak olmaklada insan olmaya çalışmaklada gurur ve onur duyuyorum. !

[bello]

son yazına aynen katılıyorum. seninle hem fikirim. ama işin içine politik çıkarlar girince bu din ve kültür meselesi başka hal alıyor.
kimse kimseyi din , kültür, ve soy olarak zorlamaya yeltenmese zaten hiç bir ülkede problemler olmayacaktır. benim söylemek istediğim  baskıcı devlet politikaları ve ırkçı yaklaşımları. yoksa bende senin gibi insanları önce insan olduğu için seviyorum. bg deki pomakların hıristiyanlığa kaymaları politik bir durum. davut olursa davudof pomaklık nerde kalacak.    1989 olaylarında pomaklar boşunamı mücadele ettiler. kendi kimliklerini korusunlar diye....