POMAKLAR KİMDİR ?
Pomaklar öncelikle Osmanlının balkan coğrafyasına bıraktığı miraslardan birisi ve belkide en tartışmalı etnik kimliktir. Tartışmalı bir kimlik olmasının en önemli sebebi balkanlarda politika sahibi ülkelerin pomaklarların herhangi bir özelliğini ön plana çıkartarak kendi siyasi malzemeleri olarak kullanma istekleridir.
Bulgarların slavik karakterli pomakça ve ırki özellikleri gösterge alarak müslüman bulgar tanımlaması, Türklerin ise osmanlı zamanında müslümanlaşmış ve ortodoks slav bulgar devleti tanımlamasında kendine yer edinememiş bu toplumun doğal bir içgüdüyle osmanlının devamı niteliğindeki islami-türk karaktere sığınmalarını kimlik tanımlaması olarak kullanması ve Yunan hükümetinin Batı Trakyada Pomakları önplana çıkararak bölgede türk etkisini kırma isteği ve bu yönde geliştirdikleri pomakların kökenini akla mantığa uymayacak unsurlara dayandırmak istemesi veya sözde kültürel destekler siyasi malzemeler için örnek teşkil etmektedirler.
Bu politikalar altında köken konusunda tanımlama yapmak çok zor olmakla beraber pomakları boşnaklarla mukayese etmek daha doğrudur. Müslüman olmuş, slav baskın karakterli ve benzer kaderi paylaşan bu iki halk kendilerinin ait olduğu üst kimliklerinden ayrışmış ve ulus devlet tanımlaması dışında ayrı bir kimlik olarak değerlendirilmiştir. Her iki halkın din değiştirmeleride benzer koşullar etkili olmuştur.
Bunun yanında iki toplum arasında doğal olarak bazı farklılıklarda bulunmaktadır. Bunlardan en önemlisi boşnaklarda etnik kimliğinin oluşumunda türk etkisinin sınırlı olmasına karşın coğrafi ve tarihsel nedenlerle pomaklarda bu etkinin daha fazla olmasıdır ama bu veriler genel olan baskın slav karakterlerini değiştirmez. Yani
Pomaklar,
Müslüman Slavlar gurubuna girerler.
İki toplumun islamiyetle tanışması aşağı yukarı aynı zamanlarda gerçekleşmiştir islamiyeti seçmelerindeki en büyük etmenlerden birisi ortodoks kilisiye tepki amaçlı kurulan bogomilizmin osmanlının bölgeye gelmesinden kısa bir süre önce zayıflamaya başlaması ve nihayetinde osmanlı yönetimi ile gelen islamiyetin geriye kalan bogomilizm mensubu bazı topluluklar tarafından benimsenmesidir.
Bunun yanında osmanlı yönetiminde bölgede hoşgörü ve huzur ortamı ile beraber müslümanlara sağlanan ekonomik ayrıcalıklar diğer bazı bölge insanlarınında islamiyeti seçmelerini sağlamıştır.
Sayın Kemal Gözlerin yaptığı araştırmada XV. ve XVI.yy’da bulgaristanda lofça (lovec) yöresindeki tahrir defterleri incelendiğinde soy ağacının en başında yer alan baba isminin “Veled-i Abdullah” -”Allahın kulu” tanımlaması genellikle tarihçiler tarafından mühtediler (din değiştirenler) tarafından hristiyan olan babalarının isimlerini deşifre etmek istemedikleri şeklinde yorumlanması bölgede değişik tarihlerde islamizasyon olduğu konusuna basit bir örnektir.
İşte tüm bu veriler ışığında osmanlıda yapılan etnisiteye dayalı olmayan müslüman-gayri müslüman tanımlaması osmanlının balkanlarda güç yitirmeye başladığı 19.yy’da yerini bölge ülkeleri tarafından müslümanlığı seçen bu toplumlara verilen etnik tanımlamalara bırakmıştır. “Pomak” kelimesinin ilk defa telafuzuda bu döneme rastlamaktadır.
Bu değerlendirmeler ışığında Pomakları slav müslümanları ve kendine özgün bir topluluk olduklarını söyleyebiliriz.
Keza özellikle balkanlarda olmak üzere dünyada hiçbir toplumun etnik kökeni için safkan, katışıksız gibi benzer tanımlamalar yapılamaz, yapılması imkansızdır.
Slavlar ile ilgili bir makale :
http://ozhanozturk.com/2017/11/06/slav-mitolojisi/(smolyani)
