Ислямизирани славяноезични православни християни
Според най-разпространената версия българи мюсюлмани е обобщаващо название на всички българи приели исляма по време на османското владичество. В подкрепа на тази версия е огромният брой исторически източници, между които и пътеписите на прочутия Евлия Челеби из цялата Османска империя и големия държавник и велик везир Мидхат паша (който по произход е помак). Последният, в своята статия „Турция: Минало, настояще, бъдеще“, публикувана във френското списание „Научен преглед за Франция и чужбина“, No 49, 1878 г., с. 1152, пише:
„ „... Между българите има повече от един милион мохамедани. В това число не влизат нито татарите нито черкезите. Тези мохамедани не са дошли от Азия, за да се установят в България, както обикновено се мисли. Това са потомци на същите тези българи, преобърнати в Исляма през епохата на завоеванията и следващите години. Това са чеда на същата тази страна, на същата тази раса, и от същото това коляно. А между тях има една част, които не говорят друг език освен български.“ “
Мюсюлманите, които говорят само български, по думите на Мидхат паша, са именно помаците. За тях известният английски журналист Джеймс Баучер, живял в България от 1888 г. до смъртта си през 1920 г., като кореспондент на вестник „Таймс“, посещавал Родопите, срещал се с българи мохамедани, пише в своя статия: „Родопските помаци или по-точно — българите, приели насила исляма в епохата на завоеванията... са с по-чиста българска кръв, отколкото самите българи.“
Language
There is no specific Pomak dialect of the Bulgarian language. The Pomaks speak almost the same dialects as those spoken by the Christian Bulgarians with which they live side by side and Pomaks living in different regions speak different dialects.[41] In Bulgaria there is a trend for dialects to give to the standard Bulgarian language and this is also affecting the dialects spoken by the Pomaks and their usage is now rare in urban areas and among younger people. As part of the wider Pomak community, the Torbeshi and Gorani in the Republic of Macedonia, Albania and Kosovo speak Macedonian or Torlakian dialects (incl. the Gora dialect),[42][43][44][45][46][47][48] which are sometimes also considered to be part of the wider Bulgarian dialect continuum.[49][50][51]
Most Pomaks speak some of the Eastern Bulgarian dialects, mainly the Rup dialects in Southern Bulgaria and the Balkan dialects in Northern Bulgaria. The Pomaks living in the Bulgarian part of the Rhodopes speak the Rhodope (especially the Smolyan, Chepino, Hvoyna and Zlatograd subdialects) and Western Rup (especially the Babyak and Gotse Delchev sub-dialects) dialects.[52] The Smolyan dialect is also spoken by the Pomaks living in the Western Thrace region of Greece.
The Pomaks living in the region of Teteven in Northern Bulgaria speak the Balkan dialect, specifically the Transitional Balkan sub-dialect.[53]
The Rup dialects of the Bulgarian language spoken in Western Thrace are called in Greece Pomak language (Pomaktsou). The Pomak language is taught at primary school level (using the Greek alphabet) in the Pomak regions of Greece, which are primarily in the Rhodope Mountains. The Pomaks of Thrace were, together with Muslim Turks and Roma, exempted from the population exchanges provided by the Lausanne Treaty (1923). The treaty made no mention of their language, but declared that their languages of education should be Turkish and Greek. The main school manual used for the teaching the language is 'Pomaktsou' by Moimin Aidin and Omer Hamdi, Komotini 1997. There is also a Pomak-Greek dictionary by Ritvan Karahodja, 1996. The Pomak dialects are on the Eastern side of the Yat isogloss of Bulgarian, yet many pockets of western Bulgarian speakers remain.[citation needed] A large number of them no longer transmit it; they have adopted Turkish as a first language and Greek as a second language.[54] Recently the Community of the Pomaks of Xanthi, has announced its request to be treated equally and therefore to have the right of education in Greek schools without the obligation of learning the Turkish language.[55][56]
Other theories for the origin of the Pomaks
A mosque in Madan in the Rhodopes, a region with a large Pomak population
Genetic origin
A specific DNA mutation, HbO-Arab, which emerged about 2,000 years ago on a rare haplotype is characteristic of the Greek Pomaks. Its frequency increased as a consequence of high genetic drift within this population. This indicates that the Greek Pomaks are an isolated population with limited contacts with their neighbours.[69] According to some Greek researchers, the DNA tree line of Greek Pomaks suggests that they descend from ancient Thracian tribes.[70]
Paulician and Bogomil origin
According to Bulgarian historian Yordan Ivanov, part of the Paulicians converted to Orthodoxy and Islam, the rest - to the Catholic faith during the 16-17 century.[71]
The British historian Edwin Pears wrote in 1912 that the Pomaks might have been Bogomils or Paulicians.[72]
The conversion of the Paulicians to Catholic faith was examined in detail in a doctoral thesis, which was published partly in a book of the Bulgarian historian M. Yovkov. Also, some cases of the conversion of the Paulicians to Orthodoxy and Muslim faith are described in this book: ” Part of the population of the largest Paulician village Bastsevo[73] migrated into Thrace, and another converted to Islam.”[74]
Unknown origin
According to some authors, their precise origins remain unknown.[75]
Καταγωγή
Με δεδομένη την αμφιλεγόμενη καταγωγή τους, τόσο η Βουλγαρία όσο και η Ελλάδα και η Τουρκία έχουν διεκδικήσει τους Πομάκους, παρουσιάζοντας διαφορετικά ιστορικά στοιχεία προκειμένου να ενισχύσουν τους εθνικούς μύθους προσεταιρισμού τους[11]. Για την προέλευση των Πομάκων έχουν διατυπωθεί οι παρακάτω θεωρίες:
Είναι απόγονοι του Παιονικού φύλου των Αγριάνων. Η άποψη αυτή είναι η επικρατέστερη μεταξύ των ελλήνων ιστορικών.
Είναι αρχαίο θρακικό φύλο, το οποίο διαδοχικά εκρωμαΐστηκε, εκσλαβίστηκε και εξισλαμίστηκε.
Είναι εξισλαμισμένοι Βούλγαροι. Η άποψη αυτή είναι η επικρατέστερη μεταξύ των βούλγαρων ιστορικών. Υποστηρίζεται η άποψη ότι λόγω της Ελληνικής πολιτικής οι Πομάκοι τα τελευταία 50 χρόνια αποκτήσει την Τουρκική συνείδηση ενώ η Βουλγάρικη συνείδηση έχει χαθεί. [12]
Είναι Τούρκοι που λόγω της γειτνίασης με Σλάβους έμαθαν τη Βουλγαρική γλώσσα. Η άποψη αυτή είναι η επικρατέστερη μεταξύ των τούρκων ιστορικών.
Ιστορία
Οι Πομάκοι φαίνεται ότι εξισλαμίστηκαν πλήρως στα τέλη του 18ου αιώνα. Έως τότε ήταν χριστιανοί ορθόδοξοι[13]. Οι Πομάκοι άρχισαν να εξισλαμίζονται σταδιακά, από την Οθωμανική κατοχή (αρχές του 15ου αιώνα) επί Σουλτάνου Σελήμ Α΄, έως το τέλος του 18ου αιώνα. Ο μοναχός Παχώμιος Ρουσάνος (1508-1553), που επισκέφτηκε την ορεινή Ξάνθη, έγραψε το 1550 ότι μόνο 6 ή 9 χωριά είχαν στραφεί στο ισλάμ[14].
Η μαζική στροφή στο ισλάμ έγινε κατά τον 16ο και 17ο αιώνα. Σύμφωνα με τους Κώδικες της Μητροπόλεως Φιλιππουπόλεως και τον Τσέχο ιστορικό και σλαβολόγο Κωνσταντίν Γιόζεφ Γίρετσεκ (Konstantin Josef Jireček), στα μέσα του 17ου αιώνα, οι προύχοντες των Πομάκων συμφώνησαν να εξισλαμιστούν ομαδικά, προκειμένου να επιβιώσουν. Παρουσιάστηκαν τότε, στις αρχές της Φιλιππούπολης για να γνωστοποιήσουν την απόφαση. Ο Οθωμανός διοικητής, αμήχανος τους παρέπεμψε στον Μητροπολίτη Φιλιππουπόλεως Γαβριήλ (1636-1672). Ο μητροπολίτης δεν μπόρεσε να τους αποτρέψει, καθώς οι Πομάκοι ήταν αποφασισμένοι να συνεργαστούν με τους Οθωμανούς, προκειμένου να εκδικηθούν τους Βούλγαρους για την μακραίωνη καταδυνάστευση των Πομακικών πληθυσμών. Βάσει της παράδοσης των Ελλήνων της Φιλιππούπολης, έγινε πανηγυρική τελετή περιτομής των Πομάκων προυχόντων στο παλαιό τζαμί κοντά στο διοικητήριο της Φιλιππούπολης. Κατόπιν αυτού εξισλαμίστηκαν και οι κάτοικοι των πομακοχωρίων.
Κατα την παράδοση των Βουλγάρων, ο Μέγας Βεζίρης Κιοπρουλού Μεχμέτ πασάς (1656-1661) απείλησε τους Πομάκους της κοιλάδας του Τσεπίνου (στη βορειοδυτική Ροδόπη) ότι αν δε προσέρχονταν στο Ισλάμ, θα εξοντώνονταν. Πράγματι, το 1656 Οθωμανικές δυνάμεις εισέβαλαν στην κοιλάδα του Τσεπίνου, συνέλαβαν τους προύχοντες των Πομάκων και τους μετέφεραν στον τοπικό πασά, όπου αναγκάστηκαν να υποκύψουν. Ο Μέγας Βεζίρης Μεχμέτ Κιοπρουλού, μετά τον ομαδικό εξισλαμισμό, κατέστρεψε 218 εκκλησίες και 336 παρεκκλήσια στις περιοχές των Πομάκων. Τα ερείπια της καταστροφής παραμένουν έως και σήμερα σε πολλά μέρη. Το γεγονός αυτό έχει μείνει ως ανάμνηση στις Πομακικές κοινότητες. Ο εξισλαμισμός δεν έγινε πάντοτε οικειοθελώς. Πολλοί Πομάκοι προτίμησαν να πεθάνουν παρά να εξισλαμιστούν, πηδώντας σε κάποιο βάραθρο. Σημεία θυσίας των Πομάκων αναφέρονται σε πολλές κωμοπόλεις και χωριά των Πομάκων, όπως το Γκούλεμ Κάμεν στη Γλαύκη Ξάνθης, το Μόμτσι Κάμεν στο Ωραίο Ξάνθης, το Τσερβέν Κάμεν στη Μάνταινα Ξάνθης, η κορυφή Μαρίνα στην Αιώρα Ξάνθης, ο βράχος Νεβιάστα στο Σμόλυαν Βουλγαρίας, το Μόμιν Κάμεν στο Ζλάτογκραντ Βουλγαρίας, στην Πάχνη Ξάνθης, στην Κοττάνη Ξάνθης και στη Σιρόκα Λάκα Βουλγαρίας[15].
Με την απελευθέρωση της Δυτικής Θράκης το 1920, διαπιστώθηκε η ύπαρξη πολλών Πομάκων κρυπτοχριστιανών, οι οποίοι και εκδηλώθηκαν. Χαρακτηριστική ήταν η περίπτωση κάποιου Γιουσούφ από τον Κέχρο Ροδόπης, που διατηρούσε τα άμφια του παππού του που ήταν χριστιανός ιερέας.
Κατά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο (1877-1878), οι Πομάκοι επαναστάτησαν κατά των βλέψεων της Βουλγαρίας και ίδρυσαν την αυτόνομη πολιτεία με την ονομασία "Δημοκρατία του Ταμράς", σε εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τα οποία θα περιλαμβάνονταν στην υπό αυτονόμηση Ανατολική Ρωμυλία. Το 1886 η Οθωμανική κυβέρνηση αποδέχτηκε την προσάρτηση της Ανατολικής Ρωμυλίας στη Βουλγαρία, και έτσι ήρθε το τέλος για την αυτόνομη πολιτεία των Πομάκων.
Κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα, πολλοί Πομάκοι συμμετείχαν στην πλευρά των Ελλήνων, έναντι των Βουλγάρων και των Τούρκων. Αξιοσημείωτη είναι η μορφή του Αλή Ζεΐρ Χαβούζ, από τη Δράμα, ο οποίος πήρε μέρος σε πολλές μάχες[16]. Μετά το Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο, οι Πομάκοι ξεσηκώθηκαν κατά της Βουλγαρικής κατοχής (στην οποία είχε περιέλθει όλη η Δυτική Θράκη).
Στις 16 Αυγούστου του 1913, ξέσπασε το επαναστατικό κίνημα στις περιοχές Κοσούκαβακ (σημερινό Κρούμοφγκραντ Βουλγαρίας), Μαστανλί (σημερινό Μόμτσιλγκραντ Βουλγαρίας) και Κάρντζαλι. Οι επαναστάτες κατέλαβαν επίσης την Κομοτηνή, την Ξάνθη και το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης (Δεδέαγατς). Την 1η Σεπτεμβρίου 1913 ιδρύθηκε στην Κομοτηνή η "Προσωρινή Διοίκηση Δυτικής Θράκης" (Garbi Trakya Hukumet i Muvakkatesi). Η Οθωμανική διοίκηση δεν υποστήριξε τους επαναστάτες και έτσι, με την ανοχή Ελληνικής και Οθωμανικής κυβέρνησης, η περιοχή παραδόθηκε στο Βουλγαρικό στρατό στις 30 Οκτωβρίου 1913. Οι επαναστάτες (αν και μουσουλμάνοι) αναζήτησαν στήριξη, κυρίως από την Ελλάδα. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο Δεδέαγατς (Αλεξανδρούπολη) διορίστηκε Έλληνας δήμαρχος[17][18][19][20]. Μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, 8 Πομάκοι βουλευτές της Βουλγαρικής βουλής, απευθυνόμενοι στις κυβερνήσεις της Ελλάδος και Γαλλίας, ζήτησαν να προστατευτεί η εθνική και θρησκευτική τους ιδιαιτερότητα από τη Βουλγαρική διοίκηση[21].
Για ιδεολογικούς και πολιτικούς λόγους, οι Πομάκοι υπέστησαν κατά περιόδους πιέσεις ώστε να αλλάξουν τα τουρκικά/μουσουλμανικά ονόματά τους σε βουλγαρικά (1912, 1942, 1962 και 1971-4), όπως επίσης τους δόθηκε αργότερα το δικαίωμα να ανακτήσουν τα ονόματά τους (1913, 1945, 1964 και 1990). Η μετονομασία των Πομάκων συνοδεύτηκε από πιέσεις εκχριστιανισμού τους και απαγορεύσεων ισλαμικών πρακτικών[22].
Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, με αντιπροσώπους τους στη Διάσκεψη Ειρήνης στο Παρίσι το 1946, οι Πομάκοι της Βουλγαρίας επανέφεραν το αίτημα για ένωση με την Ελλάδα. Ο διευθυντής του ραδιοφωνικού σταθμού της Ουάσινγκτον Άλμπερτ Βέρνερ, παρουσίασε το θέμα ως εξής: "Ένα ακόμη πρόβλημα μειονότητας παρουσιάστηκε σήμερα στην Ουάσινγκτον στο πρόσωπο των Πομάκων, οι οποίοι είναι αρχαία ελληνική φυλή, ιστορούμενη από την προ του Μεγάλου Αλεξάνδρου εποχή [...] Οι Πομάκοι ποιούνται νυν έκκληση προς το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ και προς το Αμερικανικό Υπουργείο Εξωτερικών και ζητούν την διενέργεια δημοψηφίσματος, για να ελευθερωθούν από τη Βουλγαρία και να απολαύσουν την ελευθερία την οποία απολαμβάνουν οι Πομάκοι της Ελλάδας [...]". Ο τύπος επίσης έγραφε: "Το παρελθόν Σάββατον εις το ξενοδοχείο Πενσυλβάνια έλαβε χώρα συνέντευξις προς τους αντιπροσώπους του Αμερικανικού και Ελληνικού τύπου εκ μέρους των κ.κ. Χαμδή Χουσεΐν, πρώην βουλευτού Ροδόπης και Χακή Σουλεϊμάν, αποτελούντων από την αντιπροσωπεία των Πομάκων Θράκης. Οι Πομάκοι εξέθεσαν προς τον τύπο τας απόψεις των και τα δίκαιά των, ζητούντες την ένωσιν των με την Ελλάδα". Η προσπάθεια των Πομάκων δεν τελεσφόρησε διότι είχε προηγηθεί η διανομή της Ευρώπης μεταξύ των τριών μεγάλων δυνάμεων στη Γιάλτα, τον Φεβρουάριο του 1944[23].
Σε επιστολή του προς τον πρωθυπουργό της Ελλάδας Γεώργιο Παπανδρέου και την υπουργό Παιδείας και Θρησκευμάτων Άννα Διαμαντοπούλου, ο Πολιτιστικός Σύλλογος Πομάκων Ξάνθης, στις 17 Μαρτίου 2010, ζήτησε την ίδρυση δημόσιων, μη μειονοτικών σχολείων στα πομακοχώρια, ώστε να μην αναγκάζονται οι μαθητές να μαθαίνουν την τουρκική, μια γλώσσα ξένη προς αυτούς. Την επιστολή υπογράφουν ο πρόεδρος του συλλόγου, Ταχήρ Κόντε, η γραμματέας Αλιέ Εφέντη και ο ταμίας Χαμδή Εφέντη[24].
Γνωστοί Πομάκοι
Ето какво пише за помаците, но не само на български!!! Има и теории за произхода им, официални, неофициални, всякакви. Всичко е в оригинал, за да няма съмнение, че българите са манипулирали нещо!
