Aşağıda Bulgar bilimadamı Prof. Dr Ivan Kochev'in Yunanistanın geçmiş yıllarda pomakça ile yaptığı çalışmalara yönelik eleştirileri yeralmaktadır. Bu makale sitemizin görüşlerini yansıtmamakla birlikte taraflı tarafsız her görüşün değerlendirilmesi maksadıyla yayımlanmıştır. Kaynak gösterilmeden alıntı yapmayınız. Pomak dili gramerinin”, “Pomakça-Yunanca sözlüğün” ve “Yunanca- Pomakça sözlüğün” 1995-1996 yılında komşu Yunanistan’da (Selanik) yayınlanmaları siyasi sipariştir ve giydirildikleri dilbilimi şekline rağmen bu ilimle hiç alakaları yoktur. 1913, 1919 ve 1944 yıllarındaki savaşlardan sonra Yunanistan topraklarında kalan bir kısım pomakları kendi başına etnik grup ilan etmeleri ve yeni müellif dil icat etmelerinin amacı bu halkı Bulgaristan Cumhuriyetindeki kökeninden ayırmaya ve daha sonra eritmeyi amaçlamaktadır. Eğer güney komşumuz(Yunanistan) gerçekten okullarda anadilini uygulama hakkında uluslararası anlaşmaya uymak isteseydi okullardan gerçekten yabancı dil olan Türkçe’yi kaldırdıktan sonra(şimdiye kadar sadece dini nedenlerle okutulan), yazınsal Bulgarca dilini ve otantik slavbulgar alfabesini tekrar uygulamaya koymalıydı. Geleneksel slavbulgar harflerinden kaçınarak yunan veya Latin harflerin kullanımı planladıkları dava hakkında açık göstergedir. Dilin ismini “Bulgarca” yerine “Pomakça” adlandırmaları bu yazarların düşüncelerini aydınlatmaktadır.
Bulgar bilim adamlarının Yunanistan ve Türkiye’de olduğu gibi, tüm dünyada çok iyi bilinen gerçekleri tekrar ispat etmeye çabalamalarının gerekmesi rencide edicidir. Yunanistan sınırlarında kalan pomakların sayıları - değişik ve biri biri ile çelişkili kaynaklara göre - 40 000 ile 100 000 arasıdır. Bunlar ekseri Selanik - İstanbul - Smolyan - Ak(Ege) denizi bölgesindedir. Hırvat kökenli Viyanalı büyük bilim adamı Vatroslav Yagiç’in yazdığı gibi bu bölgedeki tüm Bulgarların şivesi IX. asırda Selanikli kardeşler Kiril ve Metodiy’in yazılımını yarattıkları eski Bulgarca’ya en yakındır.
Bulgaristan topraklarındaki pomaklar hakkında XIX.asrın 60 senelerinde Tuna Valisi, daha sonra Osmanlı İmparatorluğu Baş veziri Mithat paşa’nın bu bir milyonluk nüfusun İslamlaştırılan Bulgar kökenli olduklarına dair sözleri bilinmektedir. Balkan savaşına kadar Syar ve Selanik’teki Yunan konsolosları Atina’daki Yunanistan Dışişleri Bakanlığına raporlarında devamlı denize doğru yayılan “Bulgar toplumlarından” ve bu arada tamamen kaybolan Yunan azınlıklardan ve Türk azınlığının da önemsiz boyutlara düşmesinden bahsetmektedirler. Bazı raporlarda Bulgar etnik isimlendirmeye paralel olarak Bulgarca konuşanlar ismi de geçmektedir. Etnik isimlendirme tamamen bulandırılmak için Balkan savaşından sonra Yunan belgelerinde “Slavlar” veya “Slavca konuşanlar” olarak değişmekte.
Bulgar müslümanları hakkında Yunan toplumcuları “Pomaklar” ünvanını, kullandıkları dile de “Pomakça” dili ünvanını vermişler. Pomaklar denilen toplumun onda dokuzu Bulgaristan’da yaşamaktadır ve Türk egemenliğinde islamlaştırılan Bulgar Hıristiyan kökenlidirler. Tam olarak kökeninin açıklanmamasına karşın - bu halk kötü kaderlerini andığı için - Pomak ve Pomak’ça terimlerini rencide edici kabul etmektedir. Bazıları Pomak isimlendirmesini pomagam(yardım ediyorum/Türklere/), başkaları aldanıyorum(ondan), kurtuluyorum(ondan), bir başkaları müslüman(laştırıyorum) v.b. benzetmektedir.
Pomak gramerinin ve sözlüklerinin çağdaş yunan yazarları Pomak, Pomakça sözlerinin kökeninin Bulgarca olduğunu gözden kaçırmışlar ve bununla bu halkın Bulgar olduğunu dolaylı şekilde kabul etmektedirler. Yunanistan’da bazı kökenbilimcilerin Pomak kelimesinin eski yunanca öneki poti(proti,pros) “kadar”, “oradan” anlamı ve Maketia, Makedonya, açıklamalı olarak “Makedonya’ya yakın ikamet edenler, Makedonlara yakın” bağlamını yapma denemeleri safçadır.
Dilin isminin değiştirilmesi-bulgarca yerine pomakça-olayın özünü değiştirmez. Belçikada’ki Valonca dili hala Fransızca dili sayılmaktadır, aynı ülkedeki Flamanca dili-Nederland(holandaca) dilidir. Rusya’daki Karel dili Fince dili olmaya devam etmektedir, sözde Moldova dili de Moldova Cumhurbaşkanı Mirça Snegur’un dediği gibi Romence’den başka bir şey değildir.
Hiç kimsenin şüphesi yoktur ki sözde Amerikanca dili İngiliz dilinin bir şekli(daha doğrusu İngilizce’nin kendisi), “Avusturya” dili ise sadece almanca’dır bazı bölgesel farklar olmasına rağmen.
Yunan basınında Pomak “dili”’nin yaratılması bir Yunanlı’nın, üç Pomak öğretmenin ve bu yayımlara maddi destek sağlayan bir yurtsever işadamının özel teşebbüsü gibi lanse edilmekte. Gramerin ve sözlüklerin tanıtımı 10.05.1996 tarihinde Atina’nın en eski ve en görkemli “Büyük Britanya” otelinin tören salonunda o zamanın toplumun önde gelenlerinin (bürokratlar ve siyasetçiler) katılımında gerçekleştirilmiştir. Bu tanıtım teşebbüsün “özel” oluşu tezini savmaktadır. Bunların yazılması siparişi resmi devlet makamlarınca, daha doğrusu ordu tarafından yapıldığı açık ve nettir. Bu törene katılanların görüşlerini açıklayan konuşmalardan yayımlanan ve devletin bu “bilimsel” davaya katkısının belli olduğu bazı kısımlar vereceğim.
Meclis Başkan yardımcısı ve Ksanti milletvekili sayın Panayotis Sguridis konuşmasında dönemi değerlendirirken Yunan devletinin iç savaştan sonra Pomakların (konuştukları dilin slav kökenli olması nedeni ile) Bulgaristan’a müracaat edebileceklerini düşünerek akılsızca ve büyük zarara yol açarak “müteffiki” Türkiye’ye yönlendirmeyi tercih etti. Bundan dolayı Teoharidis’in davası Pomaklara “Tarihi vazifesi” olarak değerlendirildi. Eski milletvekili Sayın Virginiya Tsuderu' de konuşmasında aynı konuya değindi. Milletvekilliği döneminde Dışişleri Bakanlığında Bakan Yardımcısı olarak devletin azınlıklara yönelik tutumunu değiştirmeye çalıştı.... Adalet bakanı sayın Venizelos örnek olarak Pomak dilinin temellerini kuran sayın Teoharidis’i desteklemenin öncüsü sayın Emfietzoğlu’nun sahibi olduğu “Mihaniki” İnşaat şirketi’nin yaptığını anlamlı bulduğunu belirtmiştir. Törende birçok Bakan, Milletvekili, kilise temsilcileri, Atina Akademisi Başkanı ve çok yüksek akademik hakimler, Dışişleri Bakanlığından diplomatları, kara kuvetleri genel kurmay başkanlığı temsilcisi genereal Parayordakis (bundan bir ay önce onun öncülüğünde ilk küçük, fakat önemli Pomakça - Yunanca sözlük çıktığı için kendisi bu davayla çok ilgili) ve daha başka kişiler hazır bulundu. Bir iki ay önce Rıdvan Karakoca tarafından Dürdüncü kolordu Yunanca-Pomakça sözlüğü yayımlandı. Şimdi ise Teoharidis’in davası. Eğitim Bakanlığının diğer adımı atacağını umuyoruz. Bu adım Selanik Hususi Pedagoji Akademisinde Pomakça dilini eğitime dahil ederek orada azınlıkların öğretmenleri yetiştirilerek pomakların okullarında pomakça dilini eğitebilmek”.
Sarandos Kargasos’un dezenformasyonu Yunanca’nın Pomakça kelimelerin kökeninde, temelinde olduğu iddiası merak uyandırıyor. Bunlar bir zamanlar Pomakların kullandığı eski ve orta eski yunanca’dan kalıntılar (arnisvam = arnume - reddediyorum, harisvam = harizo - bağış ediyorum, telem = temel v.s.) Teoharidis 26 000 kelime toplamıştır, ziraatçı dili için muazzam bir rakam.
Toplama yöntemi olarak öncelikle “Glisiki eteria”-nın(1961) “Halk dili malzeme toplama yöntemi”-ni göz önünde bulundurmuştur. Alfabe olarak yunan ve Latin alfabesini kullanmıştır - 28 harf ve iki dil işareti. Pomak’ça dilinde bulunmadıkları için Yunanca’daki “delta” ve “tita” kullanılmamaktadır. Yunanca-Pomakça sözlükte kelime önce yunanca bilgilerle yazılmış, ardından Latince ile. Tercümeyi müteakip daha iyi pekiştirmek için -bir karakteristik deyim verilmiştir. Örneğin: yaham=epiveno(biniyorum). Yaham sas pulmono=epiveno met o leforio-otobüse biniyorum (not: mütekip yayımda cümlebilgisi ve yazılım düzeltilsin). Pomakça-Yunanca sözlük de aynı yöntemle yayımlanmış. Gramer iki bölümden oluşturulmuş: birincisi saf gramer(fonetik, fiiller, etimoloji v.s.), ikincisi “öğretmensiz” dil eğitim el kitapları sistemleri şeklinde kelime ve deyimler sunmaktadır.
Kitap Pomaklardan başka Trakya’daki tüm devlet ve askeri görevlilerin zaruri yardımcısı olmalı. Pomakların yunanca bilmeleri yetmez. Onlara yaklaşabilmemiz için ilgili devlet makamları Pomakça bilmeleri ve saygıyla kullanabilmeleri gerekmektedir. Pomakların dillerini erken incelemeye başlamamıza rağmen fazla oyalandık. Ocak 1875 tarihli(dikkatsizlik nedeni ile 1874 yazıyor) “Viron” dergisinin 12.sayısında(sayfa 884-885) yayımlanan Vl. G. Skordelis’in “Yunan sözlüğü(Rodoplar’dan)” isimli çalışmasından bahsediyorum. Bu çalışmasıyla Vl. G. Skordelis Pomak şarkılarının Bulgar koleksiyoncusu Verkoviç’in „Revue des deux mondes”-te (cilt 95, Ekim 1871) yazdıklarını savmaya çalışmıştır.
Kasıtlı olarak verilen geniş alıntılardan yunan toplumunun bilinçli olarak “Yunanca’nın Pomakların kelimelerin kökeninde, temelinde”, bunlar “bir zamanlar Pomakların kullandığı eski ve orta eski Yunanca’dan kalıntılar” olduğu ve Pomak şarkılarının Bulgar koleksiyoncusu Verkoviç’in yazdıklarının gerçeği yansıtmadığı kanıtlanmalı v.s. şeklinde kandırıldığı fark edilmektedir. Yoruma gerek yoktur. Bir kısım Yunan aydını ve ordunun desteklediği bu planlı davanın hedefi bellidir; Türkçe dili reddedildikten sonra Yunan dili kurallarına yöneltilmiş gramerin yardımıyla, sözlüklerle, Yunanca yazılmış alfabelerle, Yunanca açıklamalarla v.b. yöntemlerle Pomakların Yunanlaştırılmasıdır.
Sözde “Pomak dili grameri” aslında nedir?
Daha önce bahsedildiği gibi, birinci kısım halen Yunanistan topraklarında dahi konuşulmaya devam edilen Bulgar Rodop şivesinin bir sıra özelliklerini ordunun uygulamalı ihtiyaçları için Yunan grameri ile kıyaslayarak gelişigüzel sergilenmekten ibarettir. Yazarın - sayın Teoharidis’in - pek Bulgarca dilini tanımadığı belli, ne de slav özelliklerini, bundan dolayı da çok basit gramer hataları yapmakta. Sergilemede bir dizilim ve devamlılık oluşturma konusunda “Öğretmensiz” yabancı dil öğrenme el kitapları yetersiz kalmışlar. zajkune , kopelune, majtšinu, kravunehi, kasabunehi, došterunehi, magaretune ... Verici hal vesayet hali ile tamamen karışık. Verici hal şekilleri vesayet hali temeline yazılmış: zajkune , kopelune, majtšinu, kravunehi, kasabunehi, došterunehi, magaretune, v.s. Hallerin Yunanca’dan Bulgarca’ya aktarılması slav gramerin slavdışı şekil kazanmasına yol açmaktadır.
Burada teknik nedenlerle görsel örnekler Latince verilmektedir:
Bulgar Rodop konuşmasında bulunan ve Yunanca’da bulunmayan üç üyeli postpozitif şekli yazarı terminolojik mantıksızlıklar yapmaya ve değişik hallerde tekrarlamalar göstermeye itmektedir: İsimlendirme hali detenu: Vesayet (?) - deteštu ve detenomu; Sorunluluk - detenu ve deteto, Ünvanlama - dete. Çok açık ve nettir ki detenu (sondaki o g şekle küçülmüştür) ve deteto(küçülmeden) ve Sorunluluk halleri de tekrarlanmazlar ve iki değişik üyelendirilmiş şeklin görüntüleridir: -no ve -to.
Dikkat çeken başka bir husus gramer dizilerinde s unsurlu üçüncü üye şekli daima görmezlikten gelinmektedir. O sadece görsel unsurlarda bulunabilir - Odajosa je guliama; Teftieres je liok, to je knižen; Hliabas je topal; Tavanas je bial v.s. Başka bir sözle, Yunanca’da bulunmayan üç üyeli postpozitif şekil yazar tarafından bazen hususi hali esneklik gibi algılanıyor (tabi burada isim ve üyelik şeklinin ikili düşeylenmelerinden bahsedilmiyor). Gramer şekillerini karıştırmasında Slavca(Bulgarca) ilişkilerini bilmediği gibi büyük pay da sayın Teoharidis’in hususi dilbilim hazırlığı eksikliği - o dilbilimci değil.
“Gramer”-de bulunan büyük miktardaki hataların sırf teknik nedenlerden olma ihtimali zayıf. Daha çok Yunanca’da bulunmayan tipik Bulgar seslerini algılayamamanın neticesidir: s yerine š- nastu yerine naštu; sies yerine šies; istam yerine ištam; šosti yerine snošti; tš. yerine ts — slontšeto yerine slontseto; prikaznitša yerine prikaznitsa: z yerine ž - zelezata yerine železata: fs. yerine tš - fsorna yerine tšorna ve daha başka.
Buna rağmen Teoharidis istem dışı Bulgarca dilinin diğer slav dillerinden ayıran en belirgin örneklerini yansıtmıştır:
1) İsimlerde düşey eğilimlerinin kaybolması dil türünün değişimine yol açmıştır, Bulgarca dilinin sentetikten analitik şekle dönüşmesine yol açmıştır. Rodop şivelerinde Bulgar dilinin tamamında olduğu gibi, rastlandığı şivelerin isim sisteminin analitik yapısının değişimini bile değiştirmeyen hal şekillerinin kalıntılarına rastlanmaktadır;
2) Çok çeşitlilikle gerçekleşen isimlerde belirlilik kategorisinin mevcudiyeti - birkaç veya tek üyeli biçimle. İncelenen şivede -s, -n, ve -t hlábas, hlában, hlábat gibi genetik olarak yükselen eski yer isimleri unsurlarının üç üyeli biçim şekilleri mevcut. Bazı sınıra yakın ve batı Makedon Bulgar şivelerinde de durum aynı, üyeli biçimlendiren yer isimleri yine üç tanedir -v, -n, -t.
3) Mastarın evet-düzenlenmesi (da nabiet);
4) Geçmiş bitmiş ve geçmiş bitmemiş zamanları muhafaza (vórzuvah sa, vórzah sa);
5) Kıyaslama derecelerinin analitik oluşumu (ро visok, naj kropiet);
6) Gelecek zaman için değişik tanelerle analitik şekiller, bu örnekte še (še pravim);
7) Tamamlamayı ikilemek (kak gó zvot ajsvak haivanin?);
8 ) Toplam Bulgar sözlük birikimi ve büyük kısımda kelime oluşumu (voda, mečka, tele, dǎdo, dien, sin, zelen, nie, vie, borem sa, hubavo, lǎtus v.s.
9) Daha ayrını için İv. Koçev’in “Bulgarca dilinin temel şive bölünmesi. Bulgarca şive atlası - Toplama cild. Giriş kısmı.”, 1988 yayımı, sayfa 7-8.
Ksanti (iskeçe) şivesi Rodop konuşması olarak merkez rup şivesinin tüm özelliklerini paylaşmaktadır. 1.- Bu şivede bulunan belirtici hat eski Bulgarca’daki dört sesli harfte bulunması ve o için ortak tepki bulunması: ъ, ь, ѫ ve ѧ (doska, son, liok, tionko, košta, roka, zop, gliodam). Smolyan, Madan, Ardino, Devin, Peştera, Asenovgrad ve Velingrad’ta bu ortak tepkime ô dur, yada tamamen muhafaza edilmiş geniş seslendirme (dồska, sôn, t’ồvnо, pồt’, rồkа, glồdаm). Kuzey(Bulgaristan’da) ve Güney Çeç’de(Yunanistan) kısmi muhafaza deilmiş ve şekilleri yöntemsel karakter taşımaktadır (dồskа // dòskа, t’ồnku // t’ònku, mồsku // mósku, gl’ôdam // gl’оdam). Doğu Rodoplarda tamamen daralmıştır - Devisil grubu köyler (mósku, koşta).
O nun yabancı kelimeler arasında (ekseri Türk) geniş seslenmesi Teoharidis tarafından işaretiyle belirtilmiştir ve de kesinlikle son kelimede vurgu altında: gezm , taleb , melejk v.s. Vurguları belirtmenin iki yöntemi Teoharidis tarafından sadece sözlüksel-aksan pozisyonlarda (son ve son olmayan) ayrıştırılıyorlar, yada sesbirimi paylaşımı sözlerin kökenine bağlı olarak gerçekleşmektedir.
2.- ѣ nın sert hece önünde veya kapalı hece vurgusunda iki şekilde sunulmuştur ia (bial, liato, miasto) ve ǎ (snǎk, tšulǎk). Teoharidis’e göre bu ses а ve е nin ortasıdır veya Rodop ê ye tekabül eder. Olasılık: a) iki taraflı belirtilmemek için ses değişik şekillerde algılanmamıştır (aynı pozisyonda) ve b)ya da bir tanesi yazılmış dubleli şekillerin mevcut olması. ê şeklinde geniş söylem tepkimesi Merkez ve Doğu Rodoplarda mevcuttur. Batı (Çeç) o daha geniş söylemdedir (b’аl, çil’а’k, sn’аk). Kalan pozisyonlarda (yumuşak hece önünde) ve sözlerin sonunda vurgu altında veya dışında yazar önceki ünsüzün yumuşak veya değil diye belirtiyor (vrieme // vreme, dvie // dve, dubre). Bu Rodop bölgesine has renkliliktir.
10.- Tüm Rodop şivelerinde burada göz önünde bulundurulmayan belirli sapmalar mevcuttur, örneğin ден (dien).
3.- Eski Bulgarca’nın РЪ, РЬ, ЛЪ, ЛЬ sesli ve yüzmeli vurguları toplam Rodop karakteri taşımaktadır: vorh, žolt, dorvo, polni, morkne. Ksanti şivesine uyum gösteren – vôrh, j’ôlt, dôrvо, pôl’ni, môrkne, en doğu (Devisiller) ve en batı (Çeç) bölgeleri hariç, Rodop şivelerinin büyük kısmında sesli geniş kapsamlıdır - vôrh, j’ôlt, dôrvо, pôl’ni, môrkne.
4.- Akavizm - vurgusuz о yu а gibi telaffuz, büyük ihtimal konuşma da kitapta ardılca yürütülmemiştir. Atide, rabata, at (= ot), pamagam gibi şekiller gramere çok tipik değillerdir. rabata // rabuta gibi şekillerin meydana çıkması, о yu у ye küçültme Ksanti Podop şivesinin daha çok Hıristiyan Bulgarların Podop şivesi ve diğer batı Trakya şiveleri ile bağlantılı olduğunun kanıtıdır. Bu düşünceyi destek için şu örnekleri kıyaslayın: tugas, kuga, utvarem, prudumi, prukoptsa, gudina, kolkunu. Kitapta yansıtılan Ksanti şivesi bir daha ıspat ediyor ki Rodoplarda Bulgar Hıristiyanlarla pomakların şivelerinin arasına her hangi bir dil sınırı konamaz. Gösterilen tek “fark” - akalamak konu ile ilgisiz bulundu, Hıristiyan belirtisi olarak kabul edilen okavizmin(ukavizm) bir çok pomak köylerinin karakteristik belirtisidir. Bulgar şive özelliklerinin Trakya ve Rodoplardaki dini aidiyetleriyle alakalı olmadığı ortadadır. Yunanistan’daki “yeni” dilin icadında etnik(Bulgar) prensibi yerine inanç(Pomak) prensibini öne sürmenin bilimsel temeli olmadığı için hüsrana mahkumdur.
5.- Sesli h nın muhafazası sadece Rodop şiveleri için değil (örneğin pridihanie), müellif Bulgarca ve Slav dillerin çoğu için tipik özelliktir(sessiz ünlü gibi). Her pozisyonda bulunabilir: hubaf, hliap, beha, behte, beh. H nın korunması Merkez Rodop şivelerinde korunduğunu haberdar etmekte ve bunlara en genel olarak Ksanti (iskeçe) şivesi iliştirilebilir.
6.- Eski slav vurguları шт, жд yani tj, dj (diğer Slav dillerinden farklı olarak iki sesli kombinasyon) toplam Bulgar (ve Rodop) özelliği taşımaktadır: košta, doštere, sažde v.s. Daha önce gösterilen morfolojik özelliklerden başka (üçlü belirti, isimlerde hal bulguları) bir iki tane belirleyici, özel Rodop çizgiler anmamız gerek:
7.- Açılımlı yer isim sistemi:
a) gösterili alt sistem
ajsos, ajnos // ajnozi, ajnazi, eisazi, einazi, eitazi
ajsvak, ajnvak, ajtvak, ajtvazi, ajsova, ajsva, ajnova, ajtova, ajses, ajsieva, einezi, tojsi, tjasi, tosi, tiesi, tejsi и още много други (ve daha başka).
Üçlü gösteriden bahsetmek (sadece pozitif sonrası kısımlar hesaba katılarak) zordur. Pozitif önceki kısımlar da hesaba katıldığında Rodop sistemi çok daha karışık ve çok üyeli olmakta. Ksanti (iskeçe) şivesine uyan tihomir konuşmasında [11] aşağıdaki oluşumlar meydana gelmektedir.
İnsanlar ve nesneler için
11.- Kabasanov, St. Eski bir Bulgar şivesi (Tihomir şivesi). Basım, 1963, sayfa 61-62.
Kalite ve miktar için
Burada tüm dolaylı hallerdeki şekiller verilmiyor.
b) sualli arkaik alt sistem: kutrik, kutra, kutro, kutri.
c) negatif arkaik alt sistem: nikutrik, nikutra, nikutro, nikutri
d) belirlenemez arkaik alt sistem: pujedin, pujedna, pujedno, pujedni (betin, bonna, bonno, bonni).
e) rölatif arkaik alt sistem: žet, žeta, žeto, žete
Tüm simalar Bulgaristan Cumhuriyetindeki Rodop şivelerine hastır, bazıları ise Rodop şivelerinden daha geniş alanlıdır (Mizya, Makedonya, Trakya’daki kutriler)
Etimolojik simalar eski Bulgarca ile bağlanmaktadır: KOTORIN, LYUBO, ODİNI, NJE.
8.- Tematik sesli -a- ve sonuç -m bağlamında 1. ve 2. germe fiillerde şimdiki zaman tekil kişide (metam, peram). Eski yumuşak ünsüzlerden ses değişiminden sonra konusal ünlü -e geliyor (pravem, hodem). Karşılaşılan bölge de Güney Bulgaristan’dır, Trakya ve Makedonya’daki şiveleri kapsamaktadır. Tüm dil seviyelerinin özelliklerinin listesi de çok defa arttırılabilir, fakat şimdiye dek sayılan belirtilerden “Pomak” diline dayanan şive biri biri ile genetik bağ bulunan Batı Trakya konuşmasına geçiş belirtili Orta Rodop türündendir. Yunanistan’da oluşturulan “Gramer” toplam Rodop gramerine sıkı sıkıya bağlı ve bu müslüman ve Hıristiyan grameri diye ayrılamaz.
“Pomak” dili Katolik, Protestan, Ortodoks v.b. imkansız diller icat etmeye tekabül eder. Bu olayda enteresan olan Yunan siyasetçileri ve dilbilimciler normalde azınlıkları tanımaya pek yanaşmazlar, bu olayda ise biraz gizli de olsa kendilerini zorlamışlar - yeni isim altında - Kuzey Yunanistan’da Bulgar azınlığının ve Bulgarca dilinin varolduğunu belirtmişler. Aslında bu bahse konu ülkede ilk “yeni dil” icat etme denemesi değildir.
1925 senesi Milletler Topluluğu azınlıklara belirli haklar tanıması için Yunanistan’a deklarasyonla çağrıda bulunuyor, buna istinaden orada bir “ABCci” diye yerel Bitolya-Lerin şivesinde küçük bir harf kitabı basılıyor. O hedeflenen rolü, okulda Bulgar çocuklarını eğitmeyi, yerine getirmedi, fakat bu şekilde Yunanistan dünya önünde kendini “demokratik” ülke olarak göstermeye çalıştı. Bu ABCcinin de hatalarla dolu olduğu Akad. L. Miletiç tarafından özel sunumda açıklandı. ABCci her hangi bir yazılım geleneği oluşturmuyor. Bundan sonra Bulgarca konuşma dilinin kamusal alanda kullanılması yasak, sadece dar aile ortamında var olmaya mecbur kalıyor. İkinci yazılım “dili” icat etme denemesi 1953 yılında yapılmıştır. İç savaştan sonra Yunanistan Komünist partisinin işidir. Ege Makedon Gramerinin oluşturulmasının (“Makedon’ca dili grameri”, 1953, “Nova Elada” yayınevi) hedefi Kuzey Yunanistan’dan göç ettikten sonra Doğu Avrupa’ya yayılan Akdeniz Makedonya’lı Bulgar çocukları. Onlar için yerel Bitolya-Lerin-Kostur şivesinde başka ders kitapları da basılmıştır. Bu “dil” o zamanlar Vardar Makedonya’sında icat edilen Üsküp dilinden farklıdır. “Prohor Pçinski” manastırında 02.08.1944 tarihinde Güneybatı Bulgar şivesi yazılım dili seviyesine getirilerek “Makedon dili” isminin taşıması emir ile kararlaştırıldığı bilinmektedir.
12. Bunun için örneğin Keremedçieva, Sl. Ropkanın şivesi (Rodop grameri). S., 1993, sayfa 342 13. Daha ayrıntı için bakınız Miletiç, L. Yunanistan’daki Makedonya Bulgarları için yeni Latin yazılımı - Makedonya icmali, S., 1925, 1.yıl, 5. ve 6. dergi, sayfa 229-233. Müellif Bulgarca düzeninden başka “Ege-Makedon”, “Vardar-Makedon”, bugünlerde ise artık “Pomakça” düzen de çıktı. Komşu Sırbistan’da Batı kenarlardaki şivelere istinaden yeni “şopça” dili icat etme denemeleri başlamıştır. Bu formasyonlara Romanya’da 18.-19.asırda göç eden Bulgar halkından gönüllü oluşan Banat yazılım düzenini de eklediğimizde Bulgarca dili müellif şekli hariç birkaç tane yazılımlı-bölgesel şekil ile de mevcuttur. Coğrafi olarak Bulgarca dilinin bu şekilleri ülkemizin sınırları civarında yerleşiktir - Romanya’da bir, ikincisi Sırbistan’da, üçüncüsü Makedonya’da ve iki tanesi (ya da artık üç) - Yunanistan’da. Problem, tabii ki isimlendirmede değil, özünde. Bu “diller” temelinden oluştukları Bulgarca dilinin renkleri olmaktan çıkmıyor. Dilin dayanağı olan gramer alanında onlar değiştirilemez, o kendine has ve özdür.
Kırk yıl önce Yunanlılar Makedon-Ege “ulusunun” bağımsızlığını ilan ederlerken Güney Çeç halkının hemen kendilerine ait olması bir çelişkidir. Şimdi aynı bu halk Pomak “ulusuna” geçmesi gerekmektedir. Bu şekilde onlar aynı anda iki “ulusun” ve iki “dilin” temsilcileri oluyorlar. Aslında eski ulus tasavvurundan iz olarak sadece dil kalıyor.Ve bizim komşularımızın dilin ismini değiştirme yönündeki çabaları tesadüf değildir.
Bizdeki pomaklar kimlerin nesli olduklarını gayet iyi bilmektedirler. Onlar Bulgarca konuşmakla beraber, törelerini muhafaza etmişler, Hıristiyan akrabalarını tanıyorlar, bazen onlarla ortak soy isim taşıyorlar, şimdi ise toprakların iadesinde ortak mülkleri paylaşıyorlar. Asya, Afrika ve Amerika’dan farklı olarak Avrupa’nın kendi gelişme yönü vardır. Burada yoğun ve tek tip halk mevcuttur. Amerika’da ulus birliği anlamı her şeyden önce ekonomik gelişmeye bağlıdır. Bu Amerikan modeli halklar arasındaki töresel sınırların açıkça belirgin olan Avrupa’da uygulanamaz. Kabile birliklerinden uluslar oluşan Afrika modeli de emsal alınamaz.
Asırlarca yazılımı bulunan Bulgar halkı kıtanın en zengin kültürlü halklarından biridir, iki dev İmparatorluğa - Bizans ve Roma’ya daima direnmiştir ve ismini muhafaza etmeyi başarmıştır. Büyük Rus araştırmacı Akad. Dmitriy Lihaçov Bulgaristan’ın siyasi ve iktisadi olarak esaret altında olmasına rağmen hiçbir zaman ruhi ve kültür esaretine düşmediğini, bundan dolayı “Ruhun ülkesi” olarak belirtmektedir. Yüzlerce yıl Bulgarca dili Avrupa’nın üçüncü müellif diliymiş, özellikle de Doğu kısmının. Bu büyük bölge için Bulgarca dili Latince dilinin Batı Avrupa’da oynadığı rolü oynamış. En yeni zamanda Bulgarca dil yapısının üzerine daha beş-altı yeni dil kurmak artık mümkün değildir. Tüm sınır dışı denemelerin tek siyasi amaçları vardır ve objektif dilbilimi tarafından incelemeye değer görülmemektedirler.
