Topic: Ahriyan tanımı üzerine notlar

[bogutevolu]

Karalahana.com sitesinden alıntıdır.

AHRİYAN

Müsadenizle burada bir sözcük'ü daha gündeme getirmek istiyorum. Şalpazarı yöresinde özellikle arada bir sınırla ayrılan komşuları Tonya'lıları(özellikle İskenderlileri) tanımlarken kullanılan ahryan kelimesi. Genellikle hakaretvari ya da küçümseme maksatlı olduğu kullanımından anlaşılıyor. Yöre halkının kökensel geçmişine dair bir vurguyu içerisinde barındıran bu kelime, belki yöre halkının "asl"ına dair belli başlı şeyleri ortaya koyabilir.

Bölgede (derken Tonya'yı kastediyorum) özellikle İskenderli ve çevresinde ki belli başlı köylerde Rumca konuşulduğu bilinen bir gerçek. Bu çerçevede elbette ilk akla gelen bölge halkının aslının Rum olmasına dair bir vurgu. Ancak benim öğrenmek istediğim linguistik etimolojisine(dilsel kökeni) dair bilgiler.

Az çok anladığım kadarıyla 'ahr' kelimesinin son anlamına geldiğini bliyorum. Şalpazarılı birisinden konuyla ilgili bir defasında duyduğum; kasdedilenin 'ahr' son 'yan' gavur ya da bir diğer ifadeyle "rum" olduğuydu.

Benim tüm bunlardan çıkarsamam; belki yine biraz "alakasız" gelebilir ama ahr kelimesinin son oludğuyla ilgili bir sıkıntı olmamakla birlikte yan kelimesinden belki de "yunan"ın kasdedildiğidir. Malum Yunan'lıların isimleri doğu halklarında, özellikle müslüman toplumlarında "yunan" olarak bilinir. Bunun aksine batıda "grek" olarak tanınırlar. Yunan kelimeside bilindiği üzre Yunan'lıların büyük kollarından bir tanesi olan "İon" iyon'dan gelmektedir. Ki Trabzon'u kuranlarında, bölgeye yerleşenlerinde İon/İyon Yunanlıları olduğunu düşünecek olursak Buradan hareketle 'yan'dan kastın ion/iyon olabilme ihtimalinin mümkün olduğunu düşünüyorum.

Ayrıca Yunanlıların ya da bölgedeki kullanımıyla Rumların, yoğun olarak kullandıkları bir isim olan Johannes/İoanni/Yanni isiminin böyle bir kullanımda etkisin olduğunu söyleyebilirmiyiz?. Yanni/Yan aralarında çok ciddi bir benzerlik var. Muhtemelen bölgede zamanında yaşamış ve "ismi yer etmiş" Yanni adlı bir Rum'un insanlarda böyle bir çağrışım yapmış olma ihtimali var.

Bunun yanında bölgede(Tonya'da) yaygın olarak kullanılan Rumca sülale adlarından bir tanesininde adının "Yanoğulları" olduğunu duymuştum. Buna ek olarak Trabzon Rum İmparatorluğu döneminde başa gelmiş ve halk tarafından da çok sevilen, hatta "Kalo" (iyi, has, güzel gibi anlamlar verilebilir) lakabıyla anılan İanni (Kalo Yanni) adlı bir İmparator'un yaşadığını da göz önünde bulundurucak olursak, bölge halkı arasında böyle bir ismin sık bir kullanımının olması çok da şaşırtıcı olmamasa gerek.

Tüm bunları gözönünde bulundurarak "ahryan" kelimesinin dilbilimsel kökenine dair aydınlatıcı bilgiler verecek arkadaşlar varsa, gerçekten çok memnun olurum. Şimdiden teşekkür ederim.
………………………………………….

Ahriyan Eski düalist Zerdüsşt inanışında kötülük tanrısının adı ve iblislerin lideridir (bugünkü anlayışımzıda şeytan). Ana dili Bulgarca olan Müslüman Bulgarlar (Pomaklar)'ın bir adı da Ahriyan /Ahryanlardır hatta bu isimde yerleşim adları vardır. Söz gelimi Selanik'in bir mahallesinin adı Ahriyandır. Büyük ihtimalle Çepniler Türkmen olmayan komşularını ki sadece Tonyalıları değil genelde tüm Trabzonluları kastederler kendilerinden olmadıkları için bu isimle adlandırmış olmalıdır. Bunda da garipsenecek bir şey yok  ve tıpkı Alevilerin sünniler için kullandıkları Yezid ifadesi gibi karşı savunma için geliştirilmiş olmalı.  Türkmenlerin komşularından pek dostça muamele gördükleri söylenemez...  Bilindiği ama nedense unutulduğu gibi Osmanlı döneminde Türk, Etrak ve Oğuz kelimeleri ağır hakaretlerdi. Kendisi Kürt olan Z. Gökalp bile Türkçülüğün Esasları kitabında Osmanlı döneminde kullanılan "Eşek Türk" deyimini eleştirir. Y. K. Karaosmanoğlu'nun Yaban romanındaki bir diyalog ilgi çekicidir.

……………………………………………….

 Toplumların alt benliği, toplumsal hafızalarına dair ilginç bir örnek teşkil etmesi açısından anlamlı. Bunun aksine Çepni kullanımı da zaten karşı tarafta "hakaret, incitici söz" olarak kullanılır.

Sözüm ona her iki tarafla akraba olmam itibariyle(babam Tonya/İskenderli'den bir Ahryan, annemse Şalpazarı/Ağasardan bir Çepnidir) ben bundan bolca nasibimi almışımdır Hangi tarafa gitsem karşı taraf olmakla, yani İskenderli'de çapnitsa (aslında çepni kızı anlamına gelir ama incitici olması açısından erkekler içinde kullanılır), Şalpazarı'ndaysa ahryan olurum. Ama yine de benim için çok eğlenceli bir şey. Gerçekten son derece otantik ve çekici. İnsanın her ne kadar sıkıntılıda olsa bir yerlere aidiyetinin olması güzel.

 http://www.karalahana.com/karadeniz-forum/index.php?topic=4224.30

[bogutevolu]

 Ekşi Sözlük’te AHRİYAN

1.   “Zalim, katı yürekli, merhametsiz; bilgisiz, aptal, salak.”

Trabzon Maçka’da tespit edilen bu söz derleme sözlüğü'nde “ı” ile ahrıyan ‘merhametsiz’ şeklindedir. Kudret Emiroğlu’nun Trabzon-Maçka etimoloji sözlüğü’nde ve Tietze’de “i” ile geçer. Emiroğlu’na göre kelime Ahura Mazda’nın yarattığı ikiz ruhlardan yalanın, karanlığın ve ölümün yanında yer alan Ehrimen’den gelir.

Tietze Ahmet Caferoğlu’nu kaynak göstererek doğu karadeniz bölgesinde Ahriyan'ın ‘yerli ahalice kızılbaşlara verilen ad’ ve H. Zübeyr Koşay ve O. Aydın’a dayanarak da Ahran’ın ‘Karadeniz bölgesinde Çepnilerin kendilerinden olmayanlara verdikleri isim, yabancı, dönme’ olduğunu belirtir.

Tietze’ye göre bu kelime yunanca ahrianis (axriánis) ‘aşağılık, iğrenç; dili rumca olan müslüman, türk veya bulgar’ kelimesinden gelir. yine Tietze’nin verdiği bilgilere göre rusça ohreyan ‘tembel, kaba insan’ ve Bulgarca Ahryanin ‘orta rodoplarda yaşayan pomak (dili bulgarca olan müslüman)’ anlamındadır.

Balkanlardan Karadeniz’e, Çepnilerden Pomaklara, Türklerden, Rumlarla Bulgarlara, Zerdüştlerden Müslümanlara, Kızılbaşlardan Sünnilere kadar bütün bir “mozaik”in yükünü sırtında taşıyan yorgun bir kelime ahriyan.   (acemkasiyan, 12.11.2009)

2.   Sözlükte hiçbirşeyin gerçek olmadığından hareketle kendi gerçeğimizi uydurmaya girişir ve Ehrimen'den geldiğini kabul edersek, başdöndürücü bir insan yolculuğu bizi beklemektedir. Öncelikle Ermeniler M.S. IV. yy'da hıristiyanlığı kabul eden ilk millet olmadan önce içinde bulundukları İran uygarlığının etkisiyle Ahura Mazda inanışından etkilenmiş durumdaydılar. M.S. VII ve VIII. yy'larda Doğu Anadolu'da yerleşik -ağırlıkla Ermeni- kimi hıristiyan topluluklar arasında pavlikyan inancı diye bir heteredoks hıristiyan inancı yerleşmeye başladı. Bu inanç iyi-kötü ayrımında dualist bir dünya görüşü savlıyordu. Dünyanın kötü olduğunu ve şeytanın bu dünyayı yarattığını ileri süren bu inanç, bir anlamda ehrimen'i tekrar sahalara döndürmüş oluyordu.

Tabii gerçek inancın koruyucusu Bizans devleti buna müsaade edemezdi. Bölgeye giren imparatorluk orduları bir kısım pavlikyanı öldürürken bir kısmı çevre bölgelere bu arada Karadeniz'e kaçtı. Egemen inanç bağlılarınca, bu heteredoks mezhep bağlılarının yabancı ilan edilmesinde ve sözcüğün sonraki yerleşik çepnilerce yine kendilerinden olmayan, hatta yine heteredoks bir inanç olan kızılbaşlıkla eşanlam oluşturarak miras alınmasında bir sorun görünmüyor. Bu kızılbaşlık meselesi diğer yoldan da karşımıza gelecek.

3.   Şimdi Bizans nasıl ana akımı koruyucu bir geleneğin temsilcisi ise, bu koruma uğruna sonradan tekrarlanacak yöntemlerinde uygulayıcısıydı. Pavlikyanların hala kendi görüşlerinde direnmeleri üzerine, imparatorlar daha sonradan Osmanlıların Karamanlara, Türkiye cumhuriyetinin Dersim'e yapacağı gibi pavlikyan nüfusla iskan edilmiş bölgelere girip ölüm saçmanın yanında ciddi bir nüfusu da Balkanlar'a iskan ettiler. IX ve X. yy'larda Doğu Anadolu civarından kaldırılan pavlikyanlar, Balkanlarda yayılan slav nüfusa karşı şimdiki Bulgaristan topraklarına yerleştirildiler. Burada zaten yerleşik kimi başka heteredoks inançlılarla karışarak Bogomil mezhebi diye yeni bir mezhebe dönüştüler. Balkanları Osmanlı fethettiğinde Bulgaristan Bogomilleri islama ihtida ederken en kolay, en rahat edebilecekleri heteredoks mezhepleri seçtiler. Diğer ortodoks islam inanlıları tarafından kızılbaş olarak adlandırıldılar ve yine etnik kimlik olarak ise bu karışık kütleye Pomak denilmeye başlandı.

Ahriyan sadece mozaikin yükünü taşımıyor. Neredeyse ikibin yıllardır insanları da kıtadan kıtaya taşıyor sırtında. Ahriyan hem doğuda hem batıda Kızılbaş, yabancı veya öteki olarak adlandırılmış ya, hani zaten dualist görüşten beslendiğine göre bu biz ve ötekilerde bir ironi mi gizli acaba. kelimenin ilk anlamları olarak telaffuz edilen o kötü anlamlar bu insanların tarih boyunca öteki kaldığı akla gelince hiç şaşırtıcı gelmiyor.  (ebedi olur, 12.11.2009 )  

[bogutevolu]

Sample artıcles from özhan öztürk's  encyclopaedıa of black sea

AHRİYAN

1.n. oppressive,heartless;ahriyan DC.33 ;ahriyan “strange,bad,ugly(his behaviour was too bad...) (her dress is too ugly)BY 259(Trabzon)
2.n. name of people from Tonya and Besikdüzü which was given by Salpazarı Cepnis ;ahrayn (Salpazarı) ;ahiryan “not Cepni” AKC 161; ahrayan (Salpazarı Akciris) ; axriyan “the name of native redheads” AC 305(Vakfıkebir)

*Name of people from Tonya and Beshikdüzü (Trabzon) which was given by Salpazarı Turkomans. It means native (Anatolian, Greek origin) or not Turkoman. It’s mean also“oppressive, heartless” in adjectival use.
*The ‘ahriyan’name of Muslims (Pomak) who live in the Balkans and speak Bulgarian (Menage,1969), given by Turkmens because they are not from Turk generation.There is a place called Ahriyan in Iskece city in West Trakya.
*In Ottoman language ahriyan means “valuable,beautiful clothe” OSM 18

*It derives from Persian word Ahura Mazda. It creates twin soul and one of this soul, Angra Mainyu chooses badness counsciousliy so he creates death. The main theme is the war between Angra Mainyu and Ahura Mazda in Zoroastran teology which is an antique Iran religion .In Sasanies times the common language was mid term Persian (Pahlavi) and Angra Mainyu was called ahriman in this language. At least after a thousand-year oral tradition ,in twenty one-part Avesta which was probably written in BC. 6 , ‘angra’ means enemy, sin, bad and ‘mainyu’( mainyêush, mainyô, mainyush, mainyû) means soul,invisibility,spiritual. Although it is used common ahriman forms in Anatolia,there appear to be uncommon ahriman forms in Salpazarı which has Alevilik (partisan of the caliph Ali) features.

[Тоска]

Ahriyan tanımlaması güney rodoplarda bazen pomak tanımı ile birlikte ele alınmakta. Trakların isveç-norveç ve danimarka gibi ülkelerde yaşayan ariyan bir kavim olan vikinglerin torunları olduğu rivayet edilmekte. Acaba ahriyan tanımlaması rodopların esas sahibi olan traklara atfedilmiş bir tanımlamamı?

Pomak = Trak = Ahriyan = Viking ?

[bogutevolu]

Cevap bekleyen sorular:

1-   Trabzon Tonya ve Beşikdüzü yöresindeki yerli Rumlara Çepni Türkmenler tarafından verilen Ahriyan tanımlaması ile Bulgaristan Rodoplar bölgesindeki Pomaklara verilen Ahriyan tanımlaması arasında bir bağlantı var mıdır ?  Bağlantı varsa bunun tarihsel süreç içinde açıklaması nasıldır?
2-   Trabzon yöresindeki Çepniler ile Bulgaristan Rodop dağlarındaki Çepintsi ve Çepino yer adları arasında bir bağlantı olabilir mi? Çünkü Pomakların bir kısmı alevi olmasıyla Çepnilerin bir bağlantısı var mıdır?
3-   Alevi olan Pomaklar Çepni Türk kökenli midir? Smolyan yöresindeki Alevi Pomaklar arasında bunu gösterir nitelikte dilsel ve kültürel kanıtlar var mıdır?
4-   Osmanlının Rumeli’ye yaptığı zorunlu iskanlar arasında Çepnilerin Rodoplara yerleştirildiğine dair kaynaklar var mıdır?
5-   Ahriyan tanımlamasının ötekileştirme ve aşağılama niteliği taşıması ile Pomak tanımlamasının da ötekileştirme ve aşağılama niteliği taşıması bir tesadüf müdür?
6-   Ahriyan tanımı bir biçimde Çepniler tarafından Rodoplara taşınmış olabilir mi? Çünkü Pomak tanımının yaygınlaşmasından önce Rodoplar bölgesindeki Slavca konuşan müslümanları tanımlamak için Aren yada Ahriyan tanımı kullanılıyordu. Pomak tanımı 1830 yılında ortaya çıktığına göre Ahriyan tanımının ortaya çıkışının Çepnilerin bölgeye iskanı ardından Çepniler tarafından Slavca konuşan Müslümanları tanımlamak için ortaya atılmış yada bir yerden taşınmış olabilir mi?
7-   Ahriyan tanımının Zerdüşt dinin kötülük tanrısı Ahura Mazda yada Ehrimen’e dayanmakta ise Anadoluda Bizans döneminde ortaya çıkan Ermeni ağırlıklı Pavlikyan hareketine karşı Bizansın yürüttüğü kırım ve sürgün sonucu Pavlikyanlar Bulgaristana yerleştirilmiş ve burada bundan sonra Bogomilizm denen bir inanç türemiştir. Bu hareket klasik Ortodoks harekete göre sapkın kabul edilmekte olduğundan Rodoplar bölgesindeki halkın bu nedenle başı resmi ortodoks mezhebi ile hiç hoş olmamıştır. Nitekim Osmanlının bölgeyi feth etmesinin ardından Rodoplar halkı aşamalı olarak Müslüman olmuştur.  Bazılarına göre Pomakların kökeni bu teze göre Pavlikyan Ermeni kökenli olduğu iddiasında gerçeklik payı var mıdır? 
8-   Bulgaristanda Ermeni kökenliler bugün yine ermeni olarak var olduğu halde Pomakların ermeni kökenli olduğu iddiasının gerçekçi olmadığı açık değil midir?
9-   Türklere ve Pomaklara kan kusturan Thodor Jivkov ermeni kökenli değil miydi? Pomaklar niye kendilerinin ermeni olduğunu iddia etmiyor da diyaspora Ermenileri tarihsel verileri çarpıtıyor ?
10-   Pomaklara niye bu kadar fazla millet sahip çıkıyor. Sevdiklerinden mi yoksa yok saydığından mı? Türkler Pomakların bazen Kuman yada bazen Çepni Türkmen asıllı olduğunu iddia ederken az çok bu tarihsel gerçeği abartıyorlar ? 
11-   Alevi olan Pomaklar bugün kendini yine Pomak bilmekte ve Pomakça konuşmaktadırlar. Acaba Türkçeyi ve Türk kökenlerini mi unuttular ? Bunu gösteren veriler var mı?

[bogutevolu]

Bilindiği üzere Pomak tanımlamasının etimolojisi üzerine onlarca görüş ileri sürülmüş ve bu konuda ikna edici bir sonuca ulaşılamamıştır. Pomak tanımının 1830 larda Ami Boue'nin Bulgaristana yaptığı seyehat esnasında saptayıp tarih sahnesine çıkardığı gibi, Ahriyan kelimesinin de tarihsel kaynaklara göre izinin sürülmesi ve saptanması gerekiyor.

Bu anlamda yukarıda sorduğum soruların kimisi Ahriyan tanımının Osmanlı zamanındaki zorunlu iskanlarla Rodoplara taşınıp taşınmadığını araştırıyorum. Eğer bu tanım Osmanlı öncesinde bu bölgede rastlanmıyorsa zorunlu iskanlar akabinde yeni gelenlerin Rodoplardaki yerli halkı tanımlamak için beraberinde taşımış oldukları bir tabir olabilir mi?

Yada Toskanın belirttiği gibi bu kelimenin etimolojik kökeni İskandinavya veya Baltık yöresinde göç eden Trakların Arian kökenli olmasına atfen çok eski bir tanımlama olabilir mi?

Tabi ki bu sorulara gerçek tarihsel verilerin ışığında cevap verilmelidir. Politik yanıltmalara ve yönlendirmelere kapalıyız.

[TUFCA35]

1000 kişi 1000 görüş .Brakalım bunları bu tezin üzerine yazılan çizenler onlar kendilerini bulmuşlar mı neciler bir biz mi kaldık meçul 

[bogutevolu]

Biz bırakırsak bile onlar bizim hakkımızda düşünmeye devam etmeyi sürdürüyorlar.

Biz kendimiz hakkında düşünmezsek bu sefer onların bizim hakkımızda düşündükleri her yere yayılmakta ve bizi yanlış tanıtmaktadırlar.

Kendimiz hakkında düşünmeye mecbur olduğumuz gibi, onların bizim hakkımızdaki yanlış düşüncelerine cevap vermek zorundayız.

Her durumda düşünmek ve düşüncelerimizi yaymak zorundayız. Ta ki Pomaklar sahipsiz ve köksüz bir halk sanılmasın.

[PMK From Lovech]

Ahriyan tanımlaması güney rodoplarda bazen pomak tanımı ile birlikte ele alınmakta. Trakların isveç-norveç ve danimarka gibi ülkelerde yaşayan ariyan bir kavim olan vikinglerin torunları olduğu rivayet edilmekte. Acaba ahriyan tanımlaması rodopların esas sahibi olan traklara atfedilmiş bir tanımlamamı?

Pomak = Trak = Ahriyan = Viking ?

Bende trakların antik vikingler olduklarını okumuştum bi yabancı sitede, bu sebeple biz pomaklarda da balto-slavlığın yanısıra norse kanıda mevcut kanımca

[smolyani]

ben