Osmanlı imparatorluğunda, sefer halindeyken ordunun ve devlet adamlarının atlarına; barış zamanında ise has ahır ve çayır hizmetlerine bakmakla görevli bir sınıftır. Gayrimüslim ve bilhassa Bulgarlardan seçilirdi. Voynuk teşkilatı Sultan Birinci Murad Han (1359-1389) zamanında Bilgi eli beylerbeyi olan Timurtaş Paşa tarafından ilk defa Bosnada kuruldu. Mensupları Bulgar hristiyanlar arasından seçilerek, yaygınlaştırıldı. Hassa, amme veya seferli ve çayır Voynukları halinde guruplandırılarak teşkilâtlanırdı.
Hassa voynukları, Istabl-ı âmire (saray ahırı) hizmetlileriydiler.
Amme voynukları, seferlerde askerî hizmetlerde bulunurlardı. Muhârebeye gitmek için dâvet edilenlere
Sefer voynukları denirdi. Istabl-ı âmireye çayır biçmek ve hayvanları otlatmak için gelmeleri emir buyurulan voynuklara da
Çayır voynukları denilirdi. Hassa Voynuklarının başına
Voynuk beyi, Amme Voynuklarının bulunduğu timar sahiplerinin başına da
Voynuk seraskeri denirdi. Has Ahır hayvanlarıyla, Istabl-ı âmire çayırlarına bakan voynukların kayıtlarını tutup, bunlarla ilgili işlemlerle Voynuk Kâtibi uğraşırdı. Mıntıkalardaki birlik kumandanlarına Çeribaşı denirdi. Voynuk Beyi, Seraskeri ve Çeribaşı müslüman, diğer küçük âmirlerden Primkür ve Likatör Hıristiyandı. Voynuklar “Gönder” adıyla üçer dörder kişilik müfrezelere ayrılmışlardı. Her gönderden bir tanesi nöbetleşe her sene hizmete girerdi. Voynuklar nöbet hizmetine kendi beygirleriyle gelirlerdi. Hizmete gelen nöbetçi voynukların yoklamaları defterdarlara aitti.
Mevcutları binin altındaydı. Voynukların kaynağı Rumeli olup, bilhassa Bulgaristandı. Açık kadrolara, ölen veya sakatlanan voynuğun oğlu, kardeşi veya akrabâlarından biri tâyin edilirdi. Voynukların oğullarına ve voynukluğa aday olan akrabâlarına “
Zevâit Voynuk” denilirdi. Ölüm ve sakatlanmalar hâlinde Zevâit Voynuklarıyla kadro tamamlanırdı. Zevâitle kadro tamamlanmazsa dışardan Voynuk tayin edilirdi. Voynuklara hizmetlerii karşılığı verilen arâziye “
Baştına” adı verilirdi. Voynuk, hizmeti karşılığında Baştınayı (belirli ve sınırlı bir alan) kullanırdı. Bu arazi için hiçbir tarafa vergi ve rüsum vermezdi. Voynuk belirli arazisinden başka yer tuttuğu zaman bu arazinin aşar ve sair rüsûmunu dirlik sâhibine vermeye mecbur olduğu gibi kendi dirliğini teşkil eden araziden başkasının istifadesi hâlinde de bunun vergi ve rüsûmunu kullanandan almak hakkına sahipti. Voynuk Teşkilâtı 1691de kaldırıldıysa da, 1693te tekrar kuruldu. 1878 târihinde ise tamamen kaldırıldı.
http://www.pomak.eu/board/index.php/topic,3481.msg59027.html#msg59027
