Türkiyedeki Bulgar dağları
Türkiye’de iki yerde Bulgar dağı isimleri bulunmaktadır.
1) Toros sıra dağlarındaki Bulgar / Bolkar dağları:
Bunlardan birisi Toros sıradağlarının bir bölümünü oluşturan Bolkar Dağları, Konya, Niğde ve İçel illerine yayılmış, en yüksek noktası 3.524 metre rakımlı, tektonik bir dağ sırasıdır.
Kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanan Bolkar Dağları'nın uzunluğu yaklaşık 150 km genişliği ise yer yer 40-50 km'yi bulur ve Ereğli ovası ile Akdeniz kıyıları arasında aşılması güç bir duvar gibi yükselir.
Bolkar dağlarının eski adının Bulgar dağları olduğu bir çok kaynak tarafından açıkça belirtilmektedir. Bolkar dağlarının en yüksek tepelerinden birisinin adı Aydos ve bir diğerinin adının Gavur dağı olması ilginçtir.
Varsak’lar bu bölgedeki Tarsus ve çevresinde yaşamakta olan bir Türkmen zümresine verilen addır. Çoğu tarihçiler Varsaklar’ın Türkmenler’in Uçok koluna mensup oldukları hakkında ittifak içerisindedirler. Ancak buna rağmen tarihçi Neşri’nin “Kefere-i Varsak" sözü de aynı ölçüde gayet ilginçtir.
Güney Anadolu'da Maraş'tan Mersin'e kadar uzayan bölgede yaşayan Varsak Türkleri, Selçuklular zamanında Anadolu'ya yerleşmişlerdi. Varsağı, Varsak Türkleri'nin kendilerine özgü bir ezgiyle söyledikleri türkü biçimidir.
Halk edebiyatında en çok varsağı söyleyen aşık, Karacaoğlan'dır.
Yörü, behey Bulgar Dağı!
Senden yüce dağ olma mı?
Sende yaylayan güzelin,
Yanakları ağ olma mı?
Bulgar Dağı iki çatal.
Arasında güller biter.
Bir yiğide bir yar yeter,
İki seven del'olma mı?
Bulgar Dağı pare pare.
Kim'al giyer, kimi kare,
Selam eylen nazlı yare,
Ayrılanlar bir olma mı?
Yol üstünde iki hanlar,
Hani sana konan canlar?
Sevip sevip ayrılanlar,
Yanıp yanıp kül olma mı?
Karac'oğlan, seni gördüm;
Düşümü hayıra yordum.
Bugün güzellere sordum,
Bencileyin kul olma mı.
Eteğinde kervan işler,
Yükseğinde döner kuşlar.
Kürk geydirir, at bağışlar
Hemen beğler sende m'olur?
Yaylası ufak tepeler!
Yağar yağmur, kar sepeler.
Kulakta altın küpeler,
Hemen güzel sende m'olur?
Karac'oğlan, düz ovalar.
Şahanın keklik kovalar.
İnil inil taş yuvarlar,
Koca seller sende m'olur?
2) Doğu Karadeniz Bölgesindeki Bulgar Dağı:
Bulgar dağlarını araştırırken Türkiye’de Doğu Karadeniz bölgesinde bir başka Bulgar dağı ismiyle karşılaştık. Prof.Dr.Necati Demir’in “Bir coğrafi bölge olarak Canik ve Tarihi alt yapısı” isimli makalesinin giriş bölümünün ardından gelen “1-Tarihi kaynaklarda Canik:” başlıklı paragrafının sonunda Bulgar dağlarından bahsedilmektedir. Bulgar dağları ibaresine ait 4 numaralı dip notta şunlar yazılıdır.
“Bulgar dağının ismi Türkiye’de Danişmend-name’de üç kez geçmektedir. (Demir, Danişmend-name, s 59,139,193)
Fatih Sultan Mehmed, Trabzonu fethe giderken Uzun Hasan’ın annesi Sara / Saru Hatun’la Bulgar dağının yanında karşılaşmıştır. (Fahrettin Kırzıoğlu, “Trabzonun fethi sırasında Fatih Sultan Mehmed’in yaya aştığı Bulgar dağı neresidir”. Öncesi ve sonrasıyla Trabzon’un Fethi, Trabzon Tarihi, Trabzon Belediyesi yayınları, Ankara 2001. s 128-133).
Daha sonra Bulgar dağına çıkmış, bu dağın bir bölümünü yürüyerek geçmiştir. (Atsız,Aşıkpaşa Tarihi, MEB yayınları, İstanbul 1992, s 135-138)
Adıgeçen Bulgar dağı; tarihi kayıtlardaki bilgilerden hareketle büyük bir ihtimalle günümüzdeki Kemer dağı ismiyle bilinen bölge olmalıdır.
Hemen doğusunda Artvin’in Yusufeli ilçesine bağlı Barkhal beldesi ve bu beldenin içerisinden geçen Barkhal suyu, güneyinde ise Erzincan’ın Refahiye ilçesini Erzuruma bağlayan karayolunun 2. km.sinde sağ tarafta Bulgar çayı ve Bulgar Çayırı bulunmaktadır.
1554’te kaleme alınan Trabzon tahrir defterlerinde Torul’da gayrımüslim Bulgar ailelerin yaşadığı açıkça kaydedilmiştir. (M. Hanefi Bostan, XV-XVI. Asırlarda Trabzon sancağında Sosyal ve İktisadi Hayat, TTK yayınları, Ankara, s 340)
Sonuç olarak burada Bulgarların Anadolu’daki izleri ile ilgili kayıtları yorumsuz olarak sunuyoruz.
